یاسین تەها

بۆ بینینی بابه‌ته‌كه به‌ PDF‌ كلیك له‌م به‌سته‌ره‌ بكه‌:-  ژمارە (12)ی ئازاری 2022ی گۆڤاری ئایندەناسی

بەرایی

مێژووی پەیوەندییە بازرگانییەكان و ئاشنایەتیی عێراق و وڵاتی چین زۆر دێرینە و دەگەڕێتەوە بۆ سەدەكانی ناوەڕاست كە عێراق پایتەختی خەلافەتی عەباسییەكان و بەغدا سەنتەری جیهانی ئیسلامی بوو، لەو كاتەدا عێراق دەكەوتە سەر هێڵی باشووری ڕێگای ئاوریشم كە لە توركستان و خۆراسانەوە تا سەر دەریای سپیی ناوەڕاست درێژ دەبوویەوە، لە مێژووی نوێ و هاوچەرخیشدا پەیوەندییەكانی هەردوو دەوڵەت ناوبەناو گرێ دراونەتەوە، بەتایبەت پاش ڕووخانی ڕژێمی پاشایەتی لە عێراق و دواتریش كەوتنی ڕژێمی سەددام. ئەم بابەتە هەوڵ دەدات هەڵوێستە لەسەر بەرژەوەندییەكانی چین و عێراق لە ئێستادا و داهاتوودا بكات، لە سایەی پێداگرییەكی زۆری گرووپە شیعەكان بۆ ڕووكردنە چین وەك یەكێك لە بەهێزترین جێگرەوەكانی ئەمەریكا.

گرێدانەوەی پەیوەندییەكان لەپاش 2003

لەپاش كەوتنی سەددام و لە سایەی ئەو دۆخە ئەمنییە ئاڵۆزەی بەدوایدا هات لە 2003، عێراق لە زۆربەی وڵاتانی دنیا دابڕا لەوانەش چین، بەڵام لە ساڵی 2007 سەرۆكی كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی لە سەردانێكدا بۆ چین لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە میكانیزمی كاری هاوبەشی دانا و پەیوەندییەكانی بردە قۆناغێكی نوێ، ئەم سەردانە حەوت ڕۆژییە كە بە شاندێكی 40 كەسی بوو، یەكەم سەردانی باڵای عێراقی بوو لە ئاستی سەرۆككۆمار لەپاش ڕووخانی ڕژێمی پاشایەتیی عێراق و لە ناوەندە میدیاییەكاندا بە “سەردانی مێژوویی” لەقەڵەم درا. سەردانەكە زیاتر مۆركێكی ئابوورییانەی هەبوو لە چەشنی وەبەرهێنانی چین لە كەرتی نەوتی باشوور و هاوردەكردنی كاڵای چینی بۆ بازاڕی نوێی عێراق⁾[1]⁽. لەپاش ئەوەش نووری مالیكی سەرۆكوەزیرانی عێراق لە ساڵی 2012دا كۆمەلێك ڕێككەوتننامەی ئیمزا كرد بۆ هێنانی كۆمپانیا چینییەكان بۆ عێراق و هاوردەكردنی كاڵای چینی كە بەناوبانگ بوون بەوەی نرخەكەیان هەرزانە، بەتایبەت كەرەستەكانی بیناسازی و بنیاتنانەوەی وێستگەكانی وزەی كارەبا⁾[2]⁽.

سەردانەكەی مالیكی كە ساڵێك پاش كشانەوەی سوپای ئەمەریكا بوو لە عێراق (2011)، بوو بە هۆی ئەوەی باڵوێزخانەی چین لە عێراق بكرێتەوە، لەو قۆناغەشدا بڕیار بوو ڕێككەوتننامەی درێژخایەنی ستراتیژی و ئەمنی لەنێوان عێراق و ئەمەریكادا بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە كە پەیوەندیی ئابوورییشی لەخۆ دەگرت، بەڵام لەبەر زۆر هۆكار ئەوە ڕووی نەدا و زياتر ئەو بڕگە و مادانەی جێبەجێ كران كە تایبەت بوون بە كشانەوەی لەشكری ئەمەریكا بەبێ زیان و مەسەلەی خاوەندارێتیی شمەك و كەلوپەلە سەربازییەكان لەپاش كشانەوە، لەگەڵ چۆنیەتیی مامەڵەكردن لەگەڵ بنكە و مۆڵگە سەربازییەكان⁾[3]⁽. ئەم بۆشاییەشی كە دروست بوو، دەرفەتی ڕەخساند بۆ ئەوەی چینییەكان ئامادەیی خۆیان زیاتر بكەن لە گۆڕەپانی عێراق كە ڕاڕەوێكە بۆ گەیشتن بە وڵاتانی كەناری دەریای سوور و دەریای سپیی ناوەڕاست (سووریا، لوبنان، ئوردن).

پێگە و گرنگیی عێراق بۆ چین

گەڕانەوەی چین بۆ عێراق لە ساڵانی 2007 و 2012، هاوكات بوو لەگەڵ هەڵكشانی ڕۆڵی ئەم زلهێزە جیهانییە لە بواری ئابووری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەر لەم ساڵانەشدا پڕۆژەی “پشتێن و ڕێگا” كە زیندووكردنەوەی ڕێگای حەریر (ئاوریشم)ی مێژووییە، بەگەرمی كەوتە بەر باس و سیماكانی وردەوردە ئاشكرا كران. لەم پڕۆژە گرنگەشدا عێراق یەكێكە لەو كۆمەڵە وڵاتەی جگە لەوەی ڕاڕەوی گەیشتنە بە كەناری دەریای ناوەڕاست، كەنداوی عەرەبیش دەبەستێتەوە بە وڵاتی توركیا و لەوێشەوە بۆ ئەورووپا، ئەمەش وا دەكات لەگەڵ سەرجەم وڵاتانی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گرنگی و بایەخی تایبەتی هەبێت بۆ دەسەڵاتدارانی پەكین بۆ پڕۆژە زەبەلاحەكەیان.

بە گوێرەی ئەو زانیارییانەشی بەردەستن، عێراق یەكێك لەو وڵاتانەیە كە ئامانجە لە ڕاڕەوی “پشتێن و ڕێگا”ی چین، هەر لەبەر ئەوەش لە ساڵی 2021دا بڕی 10.5 ملیار دۆلاری وەرگرتووە بۆ هەندێ پڕۆژەی ژێرخان كە وێستگەی كارەبا و پاڵێوگە و پاڵفتەكردنی نەوتی قورس دەگرێتەوە. هەر ئەو زانیارییانە باس لەوە دەكەن عێراق لەپاش پاكستان و ڕووسیا، سێیەم وڵاتی هاوبەشی چینە لە پڕۆژەكانی پەیوەست بە وزە، ئەمە لە كاتێكدا وردەوردە ئامادەیی و كاریگەریی ئەمەریكا پاشەكشە دەكات و هەر لەم میانەیەشدا هێندە بەسە ئاماژەی پێ بكرێت كە كۆتایی ساڵی ڕابردوو (2021) بەفەرمی ئەركی ئەو هێزە شەڕكەرانەی ئەمەریكا كۆتایی پێ هێنرا كە لەپاش 2014 بۆ شەڕی داعش گەڕابوونەوە بۆ هاوكاریی عێراق⁾[4]⁽.

لە كابینەی عادل عەبدولمەهدی (2019)، بەئاشكرا ئەوە ڕاگەیەنرا كە عێراق دەبێتە بەشێك لە پڕۆژەی “پشتێن و ڕێگا”ی چینی. لە سەردانێكی بەناوبانگیشدا بۆ چین كە شاندێكی گەورەی لەگەڵدا بوو، لە بارەی زۆر پرسی هەستیارەوە گەیشتنە كۆمەڵێك لێكگەیشتن⁾[5]⁽.

بە گوێرەی دیدگای چین، دروستكردنی فرەجەمسەری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەیوەستە بە دروستكردنی هەماهەنگی لەگەڵ وڵاتان، هەروەها پڕكردنەوەی بۆشایی ئەمەریكاش لە عێراق و وڵاتانی تری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ڕێگای “پەرەپێدانی ئاشتییانە”وە دەبێت وەك لە “دیموكراسیەتی ئاشتی” كە چەمكێكی ڕۆژئاواییە. لەبەر ئەوەشی زۆر جار چین خوازیاری دەستوەردانی سەربازی نییە، هەست دەكات چاری تری نییە جگە لە چڕكردنەوەی پەیوەندیی ئابووری⁾[6]⁽، هەر ئەمەش لەگەڵ عێراقدا پەیڕەو دەكات.

 

داعش وەك دەرفەت بۆ چین

لە ساڵی 2017دا دەرفەتێكی نوێ بۆ چین ڕەخسا لە عێراق، كە ئەویش شكستی سەربازییانەی ڕێكخراوی داعش و ڕاگەیاندنی سەركەوتن بوو لەسەر داروپەردووی شارە ڕووخاوەكان، ئەو وێرانكارییەشی لەپاش داعش بەجێ ما، هاندەرە بۆ ئەوەی چین زیاتر چاوی لەسەر عێراق بێت بۆ پڕۆژەكانی ئاوەدانكردنەوە. هەر لەم كاتەشدا كە ئەركی سەربازیی هاوپەیمانان كۆتایی هات، ڕكابەرییەكی توند لەنێوان دۆستانی وڵاتانی ڕۆژئاوا و لایەنگرانی بەرەی ئێرانیدا سەری هەڵدا لەسەر پەیوەندییە ستراتیژییە ئایندەییەكانی عێراق، لەم میانەیەشدا بۆ تەنگپێهەڵچنینی كاریگەری و پێگەی ئەمەریكا، دۆستانی ئێران لە گرووپە چەكدارەكانی شیعە كەوتنە گوشاركردن بۆ ئەوەی عێراق لەبریی وڵاتانی كەنداو و وڵاتانی ڕۆژئاوا ڕوو بكاتە پەكین و زیاتر بەرەو ڕۆژهەڵات بڕوات، سەردانەكەی عادل عەبدولمەهدییش (ئەیلوولی 2019) بە شاندێكی 55 كەسییەوە هەر لەم چوارچێوەیەدا بوو. ماوەی 5 ڕۆژیش شاندە عێراقییەكە كە سەرجەم پارێزگارەكانی عێراق و وەزیرانی پەیوەندیداری تێدا بوو، هەشت یاداشتی لێكگەیشتنیان واژوو كرد و لەوێ بەفەرمی عێراقیان خستە ڕیزی ئەو وڵاتانەی بەشێكن لە پڕۆژەی “پشتێن و ڕێگا” و بوارەكانی هاوكارییش جگە لە سێكتەرە ئابوورییەكان، پەلی هاویشت بۆ دروستكردنی كتێبخانەیەكی چینی لە زانكۆی بەغدا و پەرەپێدانی پەیوەندیی ڕۆشنبیری لەنێوان هەردوو وڵات، لەگەڵ تەرخانكردنی زەوی بۆ نێردەی دیپلۆماسیی هەردوولا لەسەر خاكی وڵاتی یەكتر⁾[7]⁽.

لە میانەی ئەو سەردانەدا، بەئاشكرا ئەوە ڕاگەیەنرا كە عێراق دەبێتە بەشێك لە پڕۆژەی “پشتێن و ڕێگا”. لە سەردانێكی بەناوبانگیشدا بۆ چین كە شاندێكی گەورەی لەگەڵدا بوو، لە بارەی زۆر پرسی هەستیارەوە گەیشتنە لێكگەیشتن⁾[8]⁽. هەروەها سەردانەكە لە كاتێكدا بوو كە عێراق ڕۆژانە 800 هەزار بەرمیل نەوتی هەناردەی چین دەكرد و قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان هەردوو وڵاتیش 30 ملیار دیناری ساڵانە بوو، لەم كاتەشدا ڕێككەوتنێك كە بە 500 ملیار دۆلار خەمڵێنرا، لەنێوان هەردوو لادا گەڵاڵە كرا كە ناوەرۆكەكەی بریتی بوو لە بنیاتنانەوەی ژێرخانی ئابووریی عێراق لەلایەن چینەوە لەبەرامبەر دابینكردنی نەوت بۆ ئەم وڵاتە پیشەسازییەلە كێڵگەگانی عێراق، ئەمەش مشتومڕ و هەرایەكی گەورەی سیاسی و پەرلەمانیی دروست كرد، چونكە قەبارەی ڕێككەوتنە زۆر گەورە و درێژخایەن و ئایندەیی و ستراتیژییە و دوور لە چاودێری  و بڕیاری پەرلەمان گەڵاڵە كرا⁾[9]⁽.

توانای كۆمپانیا چینییەكان بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ عێراق

 ئەوەی یارمەتیی چین دەدات زیاتر لە عێراق پەل بهاوێت، ترس و دڵەڕاوكێی كۆمپانیا ڕۆژئاواییەكانە لە وەبەرهێنان لە ژینگەی عێراقدا بە هۆی دیاردەی چەكداری و پەلهاویشتنی میلیشیاكان، جگە لەوەش تۆڕێكی بەربڵاوی گەندەڵی هەیە لە عێراق كە ڕێگرە لە خێرایی ڕاپەڕاندنی كاروبارەكان، بەتایبەت خراپیی ژێرخانی بانك و ئاڵووێری دارایی، بەڵام چینییەكان بە حوكمی ئاشنایەتییان بە ژینگەی ڕۆژهەڵات و لەبەر ئەو پەسەندییەی هەیانە، زۆر لەسەر ئەمە نەوەستان و چەندین كۆمپانیای گەورەیان ئێستا دەستبەكارە، لەوانەش: كۆمپانیای (Shanghai Electric، China Building Materials، China Hydroelectric Power Plant)، لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی تری گەورەی وەك “EPC”، هەندێكیش پێیان وایە سەركەوتنی چین لە عێراقدا بەو ئاستە تێكەڵەیەكە لە سەركێشی و بەرگری و بەختی باش و گرتنەبەری سیاسەتی دیپلۆماسییانەی لێزان و شارەزایانە⁽[10]^(.

هەندێك لە شارەزایانی عێراق پێیان وایە تایبەتمەندیی كۆمپانیا چینییەكان توانای كاركردنە لە هەلومەرجی سەخت و تونددا، ئەوان دەتوانن لەگەڵ پێكهاتەی كۆمەڵایەتیی عێراقیشدا خۆیان بگونجێنن، جگە لەوەش كۆمەڵێك خزمەتگوزاری پێشكەش بە عێراق دەكەن كە گرنگە و چەند بوارێكی زۆر بەكەڵك بۆ عێراق دەگرێتەوە، لەوانەش: پیشەسازیی ئۆتۆمبێل، كەرتی كشتوكاڵ، وزەی كارەبا، لەگەڵ كەرتی نیشتەجێبوون. ئەو پڕۆژانەشی چین لە عێراق جێبەجێی دەكات، هەزاران هەلی كار دەڕەخسێنێت، لە كاتێكدا عێراق پێویستی زۆری هەیە بە دەستی كار و كێشەی زیادبوونی بەردەوامی دانیشتووانی هەیە⁾[11]⁽.

چین توانایەكی تەكنەلۆژیی قەبە و زەبەلاحی هەیە، جگە لەوەش بە هۆی نزمیی پارەكەی بەراورد بە دۆلار بۆ عێراق زیاتر گونجاوە. ئەو سندووقە هاوبەشەشی بۆ ئاوەدانكردنەوەی عێراق دانراوە، كۆمپانیایەكی ڕاوێژكاری هەیە وەك نێوانگر لەنێوان هەردوو لا و ئەركی زۆر سپێردراوە بە بانكی ناوەندیی عێراقی، هەموو ئەمانە دەرفەتی گونجاون بۆ عێراق و ئۆفەری چینی زیاتر پەسەند دەكەن⁾[12]⁽.

ڕێككەوتنی ئێران و چین وەك هاندەر

دوو ساڵ پاش لێكگەیشتنەكانی عێراق و چین، ئێران و چینیش ڕێككەوتننامەیەكی درێژخایەنی ستراتیژییان لە مارسی 2021 ڕاگەیاند، ئەم ڕێككەوتنە بایی 400 ملیار دۆلار وەبەرهێنانی چینی لە ئێران لەخۆ دەگرێت بۆ ماوەی 25 ساڵ لەبەرامبەر نەوت. ئەم ڕێكکەوتنە ژێربەژێرە كە زۆر لایەنی بە نهێنی ماوەتەوە، لێكەوتەی ڕاستەوخۆی لەسەر وڵاتانی ناوچەكە دەبێت بەتایبەت عێراق، لە لایەك لە چوارچێوەی پڕۆژەی ڕێگاكەی چین كە دێتەوە سەر عێراق، لە لاكەی تر ئەو هاریكارییە ئەمنی و تێكەڵییەی ئێران لەگەڵ چین دروستی دەكات توانای سەربازیی وڵاتانی ناوچەكە لاسەنگ، دەكات بەتایبەت ئەگەر بگاتە بواری ئەتۆمی و چەكی پێشكەوتوو⁾[13]⁽.

لە عێراق جگە لەوەی مامەڵەكردن لەگەڵ چین بۆ هاوتابوونەوە لەگەڵ ئێران بوو بە كارێكی ناچاری، ئەم ڕێكکەوتنە چینی و ئێرانییە بوو بە هاندەرێكی گەورە بۆ گرووپە چەكدارە عێراقییە وەلائییەكان كە پێداگری لەسەر ڕێككەوتن لەگەڵ چین بكەن و پەیوەندیی ئابووری لەگەڵ چین بە جێگرەوە و بەدیلی پەیوەندی لەگەڵ ئەمەریكا بدەنە قەڵەم، بەتایبەت لەپاش تۆخبوونەوەی ڕقی میلیشیا وەلائییەكان لە ئەمەریكا بە هۆی كوژرانی قاسم سلێمانی و ئەبو مەهدی موهەندیسەوە لە كانوونی دووەمی 2020.

داكۆكی لە چین و پڕۆژەكانی گەیشتە ئاستێك مشتومڕێكی سیاسیی گەورە لە عێراق لەسەر جێبەجێكردنی بەندەری فاو سەر هەڵبدات لەنێوان كە ئاخۆ بە كۆمپانیای چینی بسپێردرێت (CMCS)، یان دایۆی كۆری، لە كاتێكدا زۆربەی هەڵسەنگاندنەكان لەسەر ئەوە بوون كۆمپانیا چینییەكە شایستە و بەتوانا نییە، كاتێكیش ئەم پڕۆژە گرنگ و ستراتیژییە سپێردرا بە كۆمپانیا كۆرییەكە، مشتومڕێكی سیاسیی گەورە سەری هەڵدا و هەندێك لە لایەنە شیعەكان بەتوندی ناڕەزاییان دەربڕی⁾[14]⁽.

ئەمەریكا وەك لەمپەر

ئەمەریكییەكان دەوروبەری 4500 كوژراویان هەبووە لە میانەی پڕۆسەی دەرهێنانی عێراق لە چنگ ڕژێمی سەددام، هەروەها لە بارەی تێچووی شەڕی عێراقیشەوە خەمڵاندنەكان لە دوو ترلیۆن دۆلارەوە تا سێ ترلیۆن دەڕۆن⁾[15]⁽، بۆچوونێك پێی وایە ئەمەریكا دەستبەرداری ئەم قوربانییە دارایی و گیانییانە نابێت لە عێراق بۆ چینییەكان، بەتایبەت ئەو ڕێككەوتنانەی كراون تا ڕادەی هاریكاری لە بواری دروستكردنی مانگی دەستكرد دەڕۆن، لەم چوارچێوەیەشدا هەندێك لایەنی شیعە ئەمەریكایان تۆمەتبار كرد بەوەی كار بۆ پەكخستنی پڕۆژە هاوبەشەكانی عێراق و چین دەكات، بەتایبەت ڕێككەوتنەکە بە جۆرێكە پارەی فرۆشراوی نەوتی عێراق بچێتە سندووقێكی هاوبەشی چینی عێراقییەوە لە بەری بانكە فیدراڵییەكانی ئەمەریكا، هەر ئەو لایەنە شیعانە بێ پێچوپەنا ئەوەیان بە هۆكاری ڕووخاندنی حكومەتی عەبدولمەهدی لەقەڵەم دا⁾[16]⁽. هەندێ لێدوانی چینیش هەن باس لەوە دەكەن ڕێككەوتنی عێراق و چین نەیاری هەیە⁾[17]⁽، بەڵام پێچەوانەی ئەم باوەڕە، هەندێكی تر پێیان وایە ئەمەریكییەكان بەر لەوەی لە عێراقیش بكشێنەوە (2011)، هیچ كات نەچوونەتە ڕكابەری لەگەڵ چینییەكان و پەیوەندیی ئەوان لەگەڵ عێراق زیاتر لە بواری چەك و تەقەمەنی و فڕۆكەی ئێف 16 و كەرتی نەوت بووە، چینییەكانیش هەندێ سێكتەریان وەرگرتووە كە بەریەككەوتنی نییە لەگەڵ پڕۆژەكانی ئەمەریكا⁾[18]⁽.

دیدی حكومەت بۆ پڕۆژەكانی چین

لەپاش كەوتنی كابینەی عەبدولمەهدی، پڕۆژەكانی چین لە عێراق هەر درێژەیان كێشا، لەم میانەیەشدا مستەفا كازمی سەرۆكوەزیرانی عێراق لە كانوونی یەكەمی 2021دا، 15 ڕێككەوتنی لەگەڵ لایەنی چینی واژوو كرد بۆ دروستكردنی هەزار قوتابخانە لە سەرانسەری عێراق بە گوێرەی ڕێككەوتنەكانی سەرۆكوەزیرانی پێش خۆی. ئەم هەزار قوتابخانەیە بە دوو گوژمە جێبەجێ دەكرێن، كە یەكەمیان 679 قوتابخانە و دووەم 321 قوتابخانەیە و جێبەجێكردنیان دراوە بە كۆمپانیای سینۆتیك كو جۆن⁾[19]⁾. ڕاوێژكارە ئابوورییەكانی عێراق پێیان وایە لە ساڵانی ڕابردوودا نەتوانراوە وەك پێویست كەڵك لە نەوت وەربگیرێت، بە هۆی ئەوەی داهاتەكەی بەشی زۆری بۆ بەكاربردن دەڕوات، بەڵام ڕێككەوتنی عێراق-چین دەرگای كردووەتەوە بۆ ئەوەی نەوتەكە بەرەو وەبەرهێنان ئاڕاستە بكرێت بە ڕێژەی 3% كە لە سندووقی هاوبەشی نێوان هەردوو وڵات دادەنرێت، لەبەرامبەر ئەمەشدا قۆناغی یەكەم، چین بایی 10 ملیار دۆلار كۆمەكی پڕۆژەكانی عێراق دەكات وەك قۆناغی یەكەم و كۆمپانیای “ساینوشور” گرەنتیی جێبەجێكردنی ڕێكکەوتنەكە دەكات و ڕێككەوتنەكە قابیلی فراوانكردنیشە بە پێی خواستی عێراق و هەر كات لیستی پڕۆژەكانی زیادی كرد، ئەوە دەتوانێت نەوتی زیاتر هەناردەی چین بكات، ئەمەش دەرفەتێكی باشە بۆ عێراق كە كێشەی ژێرخان و كاولكاریی هەیە⁾[20]⁾، جگە لەوەش پشتیوانییەكی سیاسی و خواستێكیش هەیە بۆ ڕووكردنە چین وەك جێگرەوەی ئەمەریكا، ئەمەش باری سەرشانی حكومەتی عێراق سووك دەكات.

ئایندەی پەیوەندییەكانی عێراق و چین

لەبەر ڕۆشنایی ئەو پێدراوانەی بەردەستن، چەند ڕاستییەك دەردەكەون:

ـ چین ئامادەییەكی بەهێزی دەبێت لە قۆناغی داهاتووی ئابووریی عێراقدا، لەبەر چەند هۆكارێكی سەرەكی كە دیارترینیان كشانەوەی ڕۆڵ و گرنگیدانی ئەمەریكی و پێویستیی عێراقە بە خزمەتگوزاریی كۆمپانیاكانی چین كە نزیكترن لە دۆخ و پێكهاتەی كۆمەڵایەتیی عێراقەوە تا كۆمپانیا ڕۆژئاواییەكان.

ـ پشتیوانیی سیاسی لە ڕۆڵی چین بەردەوام لە هەڵكشاندا دەبێت بە هۆی ئەو دابەشبوونە سیاسییە قووڵەی لە پەیكەری حوكمڕانیی عێراقدا هەیە لەنێوان لایەنگرانی بەرەی ڕۆژهەڵات (ئێران و چین) و بەرەی ڕۆژئاوا كە هێزە مەدەنییەكانی عێراقن و لە چەپۆكی ئێران و چین دەترسن.

ـ ڕێككەوتننامەی درێژخایەنی ئێرانی-چینی  و هەڵكەوتەی جوگرافیی عێراق لەسەر ڕێگای پڕۆژەی “پشتێن و ڕێگا”، مامەڵەی چڕی بەغدا لەگەڵ چین دەكاتە پێویستییەكی هەنووكەیی و پاش ئەوەی بەكردەیی پڕۆژە چینییەكان بە دروستكردنی هەزار قوتابخانە دەستی پێ كرد، ئەگەری فراوانكردنی قەبارەی ڕێككەوتنەكە زیاتر دەبێت بەتایبەت كە خۆی لە بنەڕەتدا وەها گەڵاڵە كراوە كە شیاوی پەرەپێدان بێت.

ـ هەرزانیی كاڵای چینی و نزمیی دراوەكەی و خۆپارێزیی ئەم وڵاتە لە دەستوەردان لە كاروباری سیاسی، وا دەكات زیاتر قبووڵكراوتر بێت لە وڵاتانی ڕۆژئاوا، بەتایبەت ئەمەریكا كە لەپاش 2003 مێژوویەكی خوێناویی هەیە لەگەڵ گرووپە چەكدارە توندڕەوە شیعە و سوننەكان، بە هۆی پشتیوانیی ڕەهاشیەوە بۆ ئیسرائیل و پێگەی لە هاوكێشەكانی دنیا، زۆر جار دەبێتە جێگەی ڕق و تووڕەیی هێزە ڕاستڕەوە عێراقییەكان.

 ([1]) الجزيرة (21/6/2007)، الزيارة التاريخية للرئيس العراقي طالباني إلى الصين، https://bit.ly/3hGumWo، متاح: (27/2/2022).

 ([2]) (السومریة (20/7/2011)، زيارة المالكي الى الصين، https://bit.ly/3sDWwHW (متاح: 28/2/2022).

 ([3]) الجزيرة (9/5/2011)، الاتفاقية الأمنية العراقية الأميركية، https://bit.ly/3sFTjb9، (متاح: 4/3/2022).

 ([4]) موقع “SWI” السويسرية (2/2/2022)، دراسة: العراق كان الهدف الرئيسي لمبادرة الحزام والطريق الصينية في 2021، https://bit.ly/3vByrmZ.

 ([5]) فرانس 24 (23/09/2019)، العراق يقرر الانضمام لمبادرة “حزام وطريق” الصينية، https://bit.ly/3Hzk8C1 (متاح: 4/3/2022).

 ([6]) زهراء شريف زادة (4/1/2021): قفزة واسعة في العلاقات العراقيَّة-الصينيَّة، https://www.bayancenter.org/2021/01/6563/ (متاح: 28/2/2022).

 ([7]) العربي الجدید (29/9/2019)، “سفرة الصين”: الرحلة الأطول لعبد المهدي وتداعياتها السياسية في العراق، https://bit.ly/3CcCBmz (متاح: 5/3/2022).

 ([8]) فرانس 24 (23/09/2019)، العراق يقرر الانضمام لمبادرة “حزام وطريق” الصينية، https://bit.ly/3Hzk8C1 (متاح: 4/3/2022).

 ([9]) اندبندنت عربي (25/9/20219)، زيارة عبد المهدي إلى الصين تثير جدلا بين الكتل في البرلمان العراقي، https://bit.ly/3hzAP5A (متاح: 4/3/2022).

 ([10]) زهراء شريف زادة، سەرچاوەی پێشوو.

 ([11]) الجزيرة (31/12/2019)، الإعمار مقابل النفط.. كيف وسعت الشركات الصينية حضورها بالعراق؟، https://bit.ly/3hDEQG5 (متاح: 4/3/2022).

 ([12]) الزمان (17/1/2022)، الإتفاق العراقي الصيني مرة أخرى، https://bit.ly/3Kgm6Je (متاح: 3/3/2022).

 ([13]) مركز دراسات الرصانة (4/6/2021)، اتفاقية الشراكة الصينية–الإيرانية.. التحدِّيات والآفاق، https://bit.ly/3HDCBx1 (متاح: 5/3/2021).

 ([14]) الشرق الأوسط (17/12/2020)، “تنابذ سياسي” في العراق حول مشروع بناء “ميناء الفاو”، https://bit.ly/3Ki2ULg (متاح: 5/3/2021).

 ([15]) arabic.euronews (5/2/2020)، كم تكلفة الحرب الأمريكية على العراق؟ https://bit.ly/3Cjp6Bz.

 ([16]) الموازین (27/12/2019)، الصيادي: الاتفاقية الصينية هي من اسقطت عادل عبد المهدي، https://bit.ly/36Ov2qD (متاح: 5/3/2021)

 ([17]) الخنادق (7/9/2021)، تقارب عراقي–صيني يُزعج واشنطن، https://alkhanadeq.com/post.php?id=1285 (متاح، 5/3/2022).

 ([18])  صوت العراق (9/1/2020)، هل اتفاقية عادل عبد المهدي مع الصين تنفع العراق ؟، https://bit.ly/3pz4Tm8. الاتفاقية العراقيَّة-الصينيَّة وجدواها الاقتصاديَّة، https://bit.ly/3MlJYNu (متاح: 2/3/2022).

 ([19]) ناس نيوز (16/12/2021)، صور: مراسم توقيع الكاظمي 15 عقداً مع الصين لبناء 1000 مدرسة، https://www.nasnews.com/view.php?cat=76270 (متاح: 5/3/2021).

 ([20])  الصباح (24/1/2020)، الاتفاقية العراقيَّة-الصينيَّة وجدواها الاقتصاديَّة، https://bit.ly/3KgeSow (متاح: 5/3/2022).

ژمارە دوانزه‌ی (١٢)ی ئازاری ٢٠٢٢ی گۆڤاری ئایندەناسی