هەردی مەهدی میکە

بە ڕوانین بۆ دۆخی گەرمی سیاسیی و ناجێگیریی و ناڕوونی ئایندەی نێوچەکە، ڕەنگە هیچ کات هێندەی ئێستا کورد پێویستیی بە یەکڕیزی و هاوشانی بۆ یەکخستنی تواناکان و کەمکردنەوەی هەڕشە ئایندەییەکان نەبووبێت، بەڵام پێچەوانەکەی لەسەر زەمینی واقیع دەبینرێت. ئەوەی دەبینرێت ئەوەیە لەگەڵ باهۆزی هەڕەشە و نائارامییەکاندا، ماڵی کوردیش بەدەست شەپۆلە توند و لاوازەکانەوە ئاراستەکەی دەگۆڕدرێت و ئەوەشی نابینرێت یەکخستنی گووتار و دانانی ستراتیژ و کۆدەنگییە لەسەر ئامرازەکانی ڕووبەڕووبوونەوەی هەڕەشەکان و قۆستنەوەی دەرفەتەکانە.

عێراق هەڕەشە هەنووکەییەکانی سەر ماڵی کوردی

هەنووکە چەند پرسێکی سەرەکی یەخەی ماڵی کوردییان گرتووە و ئاسۆی چارەسەریشیان بە گوێرەی جوڵەی هێزە پێکهێنەرەکانی کوردستان و دووری مەودای گوتارەکانیان، نادیار و ڕوو بە درزی زیاترە. هەندێکیان ڕاستەوخۆ پەیوەستن بە نێوخۆی هەرێمەوە و هەندێکیشیان بەرهەمهاتووی ململانێ عێراقی و هەرێمی و نێودەوڵەتییەکانن، لە گرنگترینیان:

پرسی هەڵبژاردنەکانی هەرێمی کوردستان:

بە گوێرەی دوایین هەمواری یاسای هەڵبژاردنی هەرێمی کوردستانی ٢٠١٧، چەند مانگێکی دیکە، کۆتایی خولی ئێستای پەرلەمانە و پێویستە هەڵبژاردنی نوێ ئەنجام بدرێت، بەڵام لە چەند مانگی ڕابردوو و بە ئێستاشەوە ڕێککنەکەوتنی لایەنەکان لەسەر هەردوو پرسی هەمواری یاساکە و  دیاریکردنی کۆمسیۆنی نوێ بۆ هەڵبژاردن، نەک ئامادەکارییە یاسایی و کارگێڕییەکانیان پەکخستووە، بەڵکو نیوماڵی کوردیشی دوولەت کردووە و هەڕەشەی نوێی بۆ درووستکردووە.

ڕاستە هەڵبژاردن بەتەواوی پرسێکی نێوخۆییە، بەڵام لە ئەنجامدان و نەدانیدا، لێکەوتە و کاریگەریی هەرێمی و نێودەوڵەتی دەبێت، هاوتا کاریگەری لەسەر دیدگای هاوپەیمانانی نێودەوڵەتی و وڵاتانی نێوچەکەش دەبێت و لەسەر ئەو بنەمایەش ڕەفتار و مامەڵەی ئایندەیی خۆیان بەرامبەر هەرێم ڕێکدەخەنەوە. بۆیە دەکرێت ئەم پرسە بە بێ یەکخستنی نێوماڵی کورد هەم لە ئەنجامدانی و هەم لە ئەنجامنەدانیدا هەل و هەڕەشە و پێشهاتی نوێ بۆ کورد لەگەڵ خۆیدا بهێنێت.

مامەڵە لەگەڵ پرسی هەڵبژاردنی هەرێمی کوردستان لەم ساڵەی لەبەردەستدایە، هەمان هەلە کە درایە عێراق و تاڕادەیەک لە ئەنجامدانی هەڵبژاردندا (نەک لێکەوتەکانی کە هێشتا دیار نییە) سەرکەوتوو بوو  لە تاقیکردنەوەکەدا، ئەم پرسە بۆ هەرێم تەواو هەستیارە؛ چونکە لە دوو ساڵی ڕابردوودا چەند ئەزموونێک لە نێوچەکەدا بینراون و دەکرێت سیناریۆی ئایندەیی بەردەم هەرێمیش بن، لەوانەش: لە ئەگەری ئەنجامنەدانی، یاخود بە خراپی ئەنجامدانی(تەزویر یان خراپ مامەڵەکردن لەگەڵ ئەنجامەکاندا، نەسازان لە پێکهێنانی حکومەتی ئایندەدا)، دوور نییە سیناریۆی “کشانەوە یان دەستلێبەردانی هاوپەیمانان لە هەرێم” ببێتە ئەگەرێک، لەمەشدا چ لە پشتتێکردنی هاوپەیمانان بێت یاخود پەلکێشی حکومەتی بەغدا بێت، یان هەلێک بڕەخسێت و پەلاماری میلیشیا عێراقییەکان و هێزە حەزیارەکانی ئێران لێبکەوێتەوە. یاخود سیناریۆی بەلوبنانکردنی هەرێم بێتەکایەوە و دواجار دەستهەڵگرتنی هاوپەیمانان لەڕووی کۆمەکی داراییەوە و پێکنەهێنانی حکومەت و مایەپووچی سیاسیی و ئابووریشی لێبکەوێتەوە. ڕەنگە سیناریۆیەکی نوێش ئەگەرێکی دیکە بێت: نیوەی هەرێم دەچێتە هەڵبژاردن و نیوەکەی دیکەش دوای دەخات، ئەمە مەترسیدارترین سیناریۆیە بۆ هەرێم و لە هەموو حاڵەتێکدا قورسایی جوگرافی، جیۆپۆلەتیک، سیاسی، کارگێڕیی هەرێم دوولەت دەبێت و نیگای هاوپەیمانان و وڵاتانی دراوسێش بەهەمانشێوە دوولەت دەبێت و هەر لایەک “چاوی پارێزەر”ی لەسەر لەتێکی دەبێت.

پرسی شێوازی بەڕێوەبردنی سامانی سروشتیی هەرێم:

سامانی سروشتی(نەوت)، لەسەرەتادا و بەهۆی ڕێککەوتنی ستراتیژیی یەکێتی نیشتمانی و پارتی دیموکرات وەک پێکهێنەرانی سەرەکی حکومەتی هەرێم، پرسێک بووە سەرەتا و مامەڵەکردن و دەرهێنانی نەوت تا فرۆشتنیشی کەم تا زۆر بە ڕێککەوتن و هاوبەشی هەردوولا بووە و یەکدیدگا بوون لە بەڕێوەبردنییدا، بەڵام ئەم دیدگا هاوبەشە  لە سەروەختی “ئەگەر”ی هەناردەکردنی گازی سروشتییدا درزی تێکەوتووە و هەنووکە یەکێکە لەو گرفتە سەرەکییانەی کە هەردوو حزبی نێو دەسەڵاتی هەرێمی لەیەک دوورتر خستووەتەوە، شێوازی بەڕێوەبردنی سامانی سروشتی و وزەی کوردستانە.

گەرچی هەناردەکردنی گازی سروشتی هەم مافە و هەم هەلێکە بۆ هەر کیانێک کە خاوەنی بێت، بەڵام بەهۆی گۆڕانی هاوکێشە هەرێمی و سەروو هەرێمییەکان و جەنگی ئۆکراینا و ڕووسیا و پرسی دابنیکردنی سەرچاوەی نوێی وزە بۆ ئەوروپا-وە، ڕەهەندێکی هەرێمی و نێودەوڵەتی وەرگرتووە و یەکلاکردنەوەی تەنها لە ململانێی نێوخۆیی ماڵی هەرێمدا قەتیس نامێنێت و هەل و هەڕەشەی هەرێمی و نێودەوڵەتیش لەخۆ دەگرێت، لە هەموو حاڵەتێکدا بەبێ یەکڕیزی گوتار و یەکخستنی دیدگای نێوماڵی کورد لە هەناردەکردن و نەکردنیدا، شوێنەواری نەرێنی بەسەر هەرێمەوە جێدەهێڵیت و نیوماڵی کورد لەتتر و بیانووی نوێش دەداتە دراوسێ ناوەندگەرا هەمیشە لەسەر هێڵەکان، بۆ پەلکیشی و دەستێوەردان. بەڵام بە یەکخستنی گوتار و هێزی کورد و ڕێککەوتن لەسەر دەرئەنجامەکانی بە دیدگای هاوبەش، تەنانەت لە هەناردەکردنیشیدا بێگومان دەتوانرێت هەڕەشەکان بۆ هەل وەربچەرخێنرێن و پشتیوانی نێودەوڵەتیش بۆ هەرێم مسۆگەر بکات، چونکە لەم سیناریۆیەدا هەرێمی کوردستان جێگەی خۆی لە سیاسەتی نێودەوڵەتیی ئەوروپا و ئەمریکا دەکاتەوە، کە پاش شەڕی ئۆکراینا، پشتی بە دابینکردنی سەرچاوەی نوێ و دۆزینەوەی جێگرەوەی گازی سرووشتی ڕووسی بەستووە.

پرۆسەی سیاسیی بەغدا و لێکەوتەکانی لەسەر ماڵی کوردستانی

پاش دوا هەڵبژاردنی عێراق (٢٠٢١)، پرسێکی نوێ کە پێکهێنانی حکومەتی نوێی عێراق و دیاریکردنی سەرکۆمار و ترازان و جەمسەربەندیی نێو ماڵی شیعەیە، لەبری دروستکردنی هەل، بە پێچەوانەوە پرژی ململانێکە نێوماڵی کوردیشی گرتەوە و هەر لە پاش دەرکەوتنی ئەنجامەکانەوە، هێزە کوردستانییەکان بە دوولەت و زیاتر، مامەڵەیان بەکورسیەکانی خۆیانەوە کرد و بەرەو بەغدا بەڕێ کەوتن؛ هەرچی پارتی دیموکراتی کوردستانە بە ڕێککەوتن لە بەرەیەکی سێقۆڵی (بارزانی-صەدر-حەلبووسی)دا خۆی بینیەوە. بەهۆی کاردانەوەی ئەم بەرەیە و پێداگری پارتی-یش لەسەر پۆستی سەرۆک کۆمار و هەندێ تەحەفوزاتی یەکێتی لەسەر قاڵبی بەرە سێقۆڵییەکە، یەکێتی نیشتمانی (بە لێکگەیشتن و هاوهەڵوێستی نەک ڕێککەوتن) لە بەرەی چوارچێوەی هەماهەنگی نزیکبوویەوە و ئەوەی مایەوە کورسیەکانی نەوەی نوێ و یەکگرتووی ئیسلامییە  وەک ڕێککەوتن لەگەڵ هیچ لایەک لەم جەمسەرانە ڕێککەوتنیان نییە، بەڵام بەپێی هاوکێشە و دۆخە کاتییەکانی نێو پرۆسەی سیاسیی، هەماهەنگییان لەگەڵ تشرینییەکان و هەندێجار لەگەڵ هاوپەیمانی سێقۆڵی و بگرە چوارچێوەی هەماهەنگیشدا هەبووە.

لەهەموو ئەگەرەکاندا ئەوەی ڕوونە: ماڵی کوردستانی ئێستا پەرتەوازەیە و هیچ کاتێک بەدرێژایی ١٩ساڵی پرۆسەی سیاسیی عێراق، هێندەی ئێستا بێ دیدگای هاوبەش و بێ ستراتیژ دەرنەکەوتووە، لەکاتێکدا باشترین هەل و کات بۆ دەستکەوتی سیاسیی و شوناسی و نیشتمانی کوردستانی، هیچکات هێندەی ئێستا هەلی باشی بۆ کورد پێنەبووە، بەتایبەت لەبەرئەوەی ماڵی شیعە تەبایی جارانیان نەماوە و دەکرا ئەمە هەلێک بێت بۆ بەدەستهێنانەوەی مافە شوناسیی، نەتەوەیی، کارگێڕیی و ئابوورییەکانی هەرێم و جوڵانەوە ڕەواکەی بەدرێژایی درووستبوونی عێراقی نوێ. بەڵام دەبینرێت بە پێچەوانەوە ئەم هەلە بووەتە هەڕەشە و ماڵی کوردستانی لەتتر و دەستکەوتە ناتەواوەکانی ئەزموونی هەرێمیشی خستووەتە ژێر هەڕەشەوە.

ژمارە سیانزە (13) ساڵی سێیەم – حوزەیرانی 2022 گۆڤاری ئایندەناسی