نووسەران:

سەرجان چاڵشکان/ خوێندکارى دکتۆرا لە ئەکادیمیاى پۆلیسی پڕۆگرامی ئاسایشی نێودەوڵەتی، شارەزا لە بابەتی ئاسایشی عێراق و توێژەر لە پەیمانگای ئۆرسام (ORSAM)

یوسف جان ئایاز/ خوێندکارى دکتۆرا لە ئەکادیمیاى پۆلیس، بەشی پڕۆگرامی ئاسایشی نێودەوڵەتی، شارەزا لە جوگرافیە جیاوازەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق بەتایبەتی و توێژەر لە پەیمانگای ئۆرسام (ORSAM)

وەرگێڕان لە تورکییەوە: ڕەنجە عەبدوڵا

سەرچاوە: پەیمانگاى لێکۆڵینەوەى ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست (ORSAM)، بڵاوکراوەى مانگی شوباتی ٢٠٢٢

دەروازە

لە ساڵی ٢٠٢١، کۆمەڵێک ڕووداو و پێشهاتی  گرنگ ڕوویان دا کە کاریگەرییەکی گرنگیان لەسەر دۆخی کۆمەڵایەتی، سیاسی، سەربازی و ئابووریى هەرێمی کوردستانی عێراق هەبوو. لە گرنگترین ئەو ڕووداوانەش: پێشهاتەکانی پەیوەندیی نێوان هەولێر و بەغداد، ڕووبەڕووبوونەوەى داعش بە هاوکاریى هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی، هەڵبژاردنەکانی عێراق و پێشهاتەکانی پێکهێنانی حکومەت، گۆڕانی هاوسەنگیی هێز لەنێوان پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، کێشە ناوخۆییەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، پڕۆسەى کۆچکردن لە هەرێمی کوردستانەوە^[2] بۆ دەرەوە، ناڕەزایی و خۆپیشاندانە ناوخۆییەکان؛ لە گرنگترین ڕووداوەکان بوون. هەندێک لەم پێشهاتانە پەیوەندیی بە دۆخی ناوخۆیی هەرێمی کوردستانەوە هەیە و هەندێکی دیکەشیان پەیوەندیی بە کێشەکانی دەوڵەتی عێراق و گۆڕانکارییە هەرێمییەکانەوە هەیە. لەم توێژینەوەیەدا چەند بابەتێک خراونەتە ڕوو، لەوانەش: هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراق، ڕەنگدانەوەى ململانێکانی نێوان ئەمەریکا-ئێران لەسەر هەرێمی کوردستانى عێراق، پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و بەغداد، لەژێر ڕۆشنایی ئەم گۆڕاو و ڕووداوانە لە ساڵی ٢٠٢١دا شیکردنەوە بۆ دۆخی سیاسی، ئابوورى، کۆمەڵایەتی و سەربازیی هەرێمی کوردستانی عێراق کراوە. هەروەها لەم توێژینەوەیەدا هەوڵ دراوە بە تێگەیشتن لەو ڕووداوانە، خەمڵاندنێک سەبارەت بەو پێشهاتانەى کە ڕەنگە لە قۆناغەکانی داهاتوودا لە هەرێمی کوردستانی عێراق ڕوو بدات؛ بخرێتە ڕوو.

 بەو پێیەى ساڵی ٢٠٢١ هەڵبژاردنی پێشوەختەى بە گوێرەى سیاسەتی عێراقی تێدا ئەنجام درا، ساڵێک بوو لە زۆر ڕوانگەوە کۆمەڵێک گۆڕانکارى و جووڵەى گرنگی لەخۆ گرت. ئەداى پارتە سیاسییە کوردییەکان وەک بەشێک لە کارەکتەرە گرنگەکانی هەڵبژاردنەکانی عێراق، کاریگەرییەکی گرنگی لە داڕشتنەوەى پڕۆسەى سیاسی هەم لە ناوخۆى هەرێمی کوردستان و هەم لە سیاسەتی عێراقیشدا هەیە، بەتایبەتی ئەو سەرکەوتنەى کە پارتی دیموکراتی کوردستان لە هەڵبژاردنەکاندا بەدەستی هێنا، لە لایەکی دیکەوە بە هۆى ململانێی ناوخۆیی حیزبییەوە کە ماوەى ساڵێکی خایاند، یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لەچاو هەڵبژاردنەکانی پێشوودا وێنەیەکی لاوازى خۆی پیشان دا، ئەمەش لەوانەیە ببێتە هۆکارى گۆڕانکارى لە باڵانسی هێز لەنێوان ئەو دوو پارتەدا کە کێبەرکێیەکی مێژوویی قووڵ لە نێوانیاندا هەیە. هەروەها نەوەى نوێ وەک پارتێکی ئۆپۆزسیۆن کە سەنتەرى چالاکییەکانی دەکەوێتە شارى سلێمانییەوە، بەگشتی لە سەرانسەرى عێراقدا توانیی ٩ کورسی بەدەست بهێنێت، ئەمەش سەرکەوتنێکی گەورەیە و نیشانەى وەرچەرخان و بەهێزبوونی باڵی ئۆپۆزسیۆنە لە سیاسەتی کوردیدا.

گرژییەکانی نێوان ئەمەریکا و ئێران لە عێراق، لە ساڵی (٢٠٢٠)ەوە بۆ پێکدادان و بەریەککەوتن گۆڕا، لە ساڵی ٢٠٢١دا ململانێی دەسەڵاتی نێوان ئەم دوو هێزە لەسەر خاکی عێراق تا ڕادەیەکی زۆر بەردەوام بوو. کشانەوەى ئەمەریکا لە بنکە سەربازییەکانی عێراق و زیادکردنی قورسایی بنکە سەربازییەکانی لە هەولێر، یەکێک بوو لە هۆکارەکانی بەئامانجگرتنی هەولێر لەلایەن ئێرانەوە. لەم چوارچێوەیەشدا لە ئاکامی بەئامانجگرتنی بنکە سەربازییەکانی ئەمەریکا لە فڕۆکەخانەى نێودەوڵەتیی هەولێر لەلایەن ئێران و هێرشی مووشەکیی میلیشیا شیعەکانی لایەنگری ئێرانەوە، بەگشتی ئەو وێنەیە دەخاتە ڕوو مەیدانی ململانێ و پێکدادانەکان لە عێراقەوە بۆ هەرێمی کوردستان گوازراونەتەوە، ئەمەش لە کاتێکدایە ئەم هێرشانە تەنها بۆ یەک جار نەبوون، بەڵکوو لە چوارچێوەى ئەو ساڵەدا چەندین جار دووبارە بوونەتەوە.

هەریەک لەو بابەتانەى سەرەوە وەک: پێکهێنانی حکومەت، کێشەى ئەمنی، مووچەى مووچەخۆران و… هتد، لە گرنگترین ئەو کێشانەن کە ڕەنگە لە ساڵی ٢٠٢٢دا ڕووبەڕووى هەرێمی کوردستانی عێراق ببنەوە.

ئەداى هەڵبژاردنی پارتە سیاسییە کوردییەکان و ڕۆڵیان لە حکومەتی نوێدا

دادگاى باڵاى فیدراڵیی عێراق، دواى نزیکەى دوو مانگ ئەنجامى هەڵبژاردنەکانی ١٠ى تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ى پەرلەمانی عێراقی پەسەند کرد. لە کانوونی یەکەمی ساڵی (٢٠٢١)ەوە تەواوى تانەکانی سەر هەڵبژاردنەکانی عێراقی ڕەت کردەوە و پەسەندکردنی ئەنجامەکانی ڕاگەیاند. دادوەر قاسم محەمەد ئاماژە بە تانە و ناڕەزاییەکانی سەر پڕۆسەى سیاسی ڕایگەیاند ئەم بڕیارە پەیوەندیدارە بە تەواوى لایەنە دەسەڵاتدارەکانی عێراقەوە^[3].

ڕاگەیاندنی فەرمیی ئەنجامەکانی پڕۆسەى هەڵبژاردنی گشتی، پێشهاتی نوێی لە سیاسەتی هەرێمی کوردستان و بەغدادا هێنایە کایەوە. لەم چوارچێوەیەشدا کاتێک لە دەرەوەى تەوەرى بەغداد لە هەڵبژاردنەکانی عێراق لە شارەکانی ژێر کۆنترۆڵی حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق دەڕوانین، ئەوا ئەنجامی هەڵبژاردن لە شارەکانی هەولێر، سلێمانی و دهۆک ئاماژەیەکی گرنگی سیاسەتی کوردین. بەم ئاقارەشدا، لە کۆى ١٥ کورسیی شارى هەولێر پارتی دیموکراتی کوردستان ١١ کورسی، نەوەى نوێ ٣ کورسی و هاوپەیمانیی کوردستانی (یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و بزووتنەوەى گۆڕان) ١ کورسییان بەدەست هێنا. لە کۆى ١٨ نوێنەرى هەڵبژێردراو لە شارى سلێمانی؛ هاوپەیمانیی کوردستان ٨ نوێنەر، نەوەى نوێ ٥ نوێنەر، پدک ٢ نوێنەر، کاندیدە سەربەخۆکان ٢ نوێنەر^[4]، کۆمەڵی دادگەریى کوردستانی عێراق ١ نوێنەریان بەدەست هێنا. لە شارى دهۆک کێبەرکێکان لەسەر ١١ کورسی بوون، پارتی ٨ کورسی و سەربەخۆکان ٢ کورسی، هاوپەیمانیی کوردستان ١ کورسییان بەدەست هێناوە^[5]. چالاکییەکانی پارتە کوردییەکان تەنها پەیوەست نییە بە سیاسەتی ناوخۆیی هەرێمی کوردستان و ئەو ناوچانەى لەژێر قەڵەمڕەوى حکومەتی هەرێمی کوردستاندان. هەر بەم ئاقارەشدا پدک^[6] لە سەرانسەرى عێراقدا ٣١ کورسیی بەدەست هێنا و “ینک^[7]“یش شکستی تۆمار کرد. لە کاتێکدا هاوپەیمانیی کوردستانی (یەکێتی و گۆڕان) ١٧ کورسیی بەدەست هێنا، بزووتنەوەى نەوەى نوێ بەتەنها توانیی ٩ کورسی بەدەست بهێنێت.

لە هەرێمی کوردستانی عێراق ینک و پدک وەک ئەلتەرناتیڤی یەکتر دەبینرێن و ململانێ لە نێوانیاندا هەیە، بەڵام وا دەردەکەوێت لەدواى هەڵبژاردنەکان باڵانسی هێز لەنێوان ئەم دوو پارتە گۆڕانکارى تێیدا ڕوو بدات. ینک بە هۆى ململانێ نێوخۆییە حزبییەکانەوە کە بە شێوەیەکی چڕ دزەی کردە فەزاى گشتییەوە و بەستنی هاوپەیمانی لەگەڵ بزووتنەوەى گۆڕاندا و پێکهێنانی هاوپەیمانیی کورستانی، لە هەریەک لە شارەکانی دیالە، دهۆک، هەولێر و سەلاحەدین توانیی یەکی کورسییەک بەدەست بهێنێت، لە کەرکووک ٣ کورسی، موسڵ ٢ کورسی و سلێمانی ٨ کورسی، واتە بەتێکڕا توانیی ١٧ کورسی بەدەست بهێنێت. لە بەرامبەردا پدک دواى دەرچوواندنی ٣١ پەرلەمانتارى، یەکێک بوو لە براوەکانی هەڵبژاردنەکانی عێراق. دابەشبوونی کورسییە براوەکانی پدک لە سەرانسەرى عێراقدا بەم شێوەیە بوو: نەینەوا ٩، کەرکووک ٢، دهۆک ٨، سلێمانی ٢، لە هەولێریش ١٠ کورسیی بەدەست هێنا. ئەگەرچی نوێنەرى یەکێتی لە بەغداد (ڕەبیعە حەمەد) لەپێش هەڵبژاردنەکاندا ئەوەى ئاشکرا کرد کە ینک و پدک سەبارەت بە دیاریکردنی کاندیدی هاوبەش لە بازنە جیاوازەکانی شارى بەغداد گەیشتوونەتە ڕێککەوتن، ئەمەش لەو پێناوەى کە پارتە کوردییەکان نەچنە کێبەرکێی یەکترەوە لە ناوچەکانی دەرەوەى هەرێم و ململانێ و پڕوپاگەندە دژى یەکتر نەکەن، بۆیە بڕیار دراوە لە هەر بازنەیەک و بە کاندیدێک بەشدارى بکەن، بەڵام ئەمە سەرکەوتوو نەبوو. لە ڕاستیدا پەیوەندییەکان لەگەڵ ئاشکراکردنی ئەنجامەکانی هەڵبژاردندا خراپتر بوون^[8].

کاتێک لە دابەشبوونی کورسییەکانی پدک لە ناوچەکانی ژێر قەڵەمڕەوى حکومەتی هەرێمی کوردستاندا دەڕوانین لە شارەکانی دهۆک، هەولێر و سلێمانی، دەبینین تەنها ٢٠ کورسیی بەدەست هێناوە. لە دەرەوەى ئەم ناوچانەش، لە نەینەوا ٩ کورسی و لە کەرکووکیش ٢ کورسیی بەدەست هێناوە، ئەمەش وا دەردەکەوێت کە هێزێکی زیاتر بە پدک ببەخشێت لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەى ئیدارەى هەرێمی کوردستان^[9] بەراورد بە پێش هەڵبژاردنەکان. ئەمەش سەرەڕاى ئەوەى کە کاندیدەکانی پدک بە هۆى بەریەککەوتن و بوونی پەکەکە لە قەزاى شەنگالی سەر بە پارێزگاى نەینەوا، نەیانتوانی پڕوپاگەندە و بانگەشەکانی خۆیان لەو ناوچەیە بەڕێوە ببەن. کاندیدەکانی پەکەکە لە هەڵبژاردنەکاندا سەرکەوتوو نەبوون و کارەکانی فەرمانگە میرییەکانی دەوڵەت لەو ناوچەیە وەستێنران. سەرۆکوەزیرانی عێراق مستەفا کازمی، بەڵێنی دووبارە چەسپاندنەوە و دامەزراندنەوەى دەسەڵاتەکانی حکومەت لەو ناوچەیە دا. دواى ئەم ڕووداوانە، وتەبێژى فەرماندەیى ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکان تەحسین ئەلحەفاجی وتی کە ڕێککەوتننامەى شەنگال وەک ئەوەى پلانی بۆ دانراوە؛ بەڕێوە دەچێت و حکومەتەکانی بەغداد و هەولێریش گەیشتوون بە ڕێککەوتن لەسەر بەڕێوەبردنی دۆسیەى ئەمنیی شەنگال لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە^[10]. بەم شێوەیە پدک دواى ئەو سەرکەوتنەى لە هەڵبژاردنەکاندا بەدەستی هێنا، وا دەردەکەوێت پێگەیەکی چالاکتر لە ناوچەکەدا بەدەست بهێنێت. لە کەرکووکیش ئەگەرچی لە هەڵبژاردنەکانی پێشووتردا بە هۆى بایکۆتکردنەوە پڕوپاگەندە و ڕاگەیاندنی خۆى لە ناوچەکەدا بەڕێوە نەبرد و هیچ کورسییەکی بەدەست نەهێنابوو، بەڵام لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٢١دا لەگەڵ بەدەستهێنانی ٢ کورسی لە کەرکووک، گفتوگۆکانی گەڕانەوەى پێشمەرگەى بۆ کەرکووک هێنایەوە کایەوە. لەم چوارچێوەیەشدا، بە بیانووى زیادبوونی چالاکییەکانی داعش لە ناوچەکەدا، هەوڵی فراوانکردنەوەى مەوداى کارى پێشمەرگە لە ناوچەکەدا دەدات.

ئاماژەدانی پدک بە چوونە ناو هاوپەیمانیی سێ قۆڵی لەگەڵ ڕەوتی سەدر و تەقەدوم، هەروەها بە بوونە کارەکتەرێکی چالاک لە حکومەتی نوێدا، بووە هۆى زیادبوونی ململانێکانی لەگەڵ ینک لە پرسە جیاجیاکاندا^[11]. پدک دەیەوێت پاداشتی ئەو سەرکەوتنەى لە هەڵبژاردنەکاندا بەدەستی هێنا، وەربگرێت. لەم چوارچێوەیەشدا لە کانوونی دووەمی ساڵی (٢٠٢٢)ەوە کەوتە ململانێی ینک لە بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆککۆمار. لە ساڵی (٢٠٠٣)ەوە پۆستی سەرۆککۆمار وەک عورفێک بۆ کورد و لەناو کوردەکانیشدا بۆ یەکێتی یەکلایی بووەتەوە، بەڵام دواى ئەوەى پدک بە شێوەیەکی بەهێزتر لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٢١ هاتە دەرەوە، وا دەردەکەوێت کە پدک هەم لە پڕۆسەى پێکهێنانی حکومەتدا و هەم لە هەڵبژاردنی سەرۆککۆماردا ڕۆڵێکی کاراتر ببینێت. لە کاتێکدا لە ١١-١٣ى کانوونی دووەمی ٢٠٢٢دا، کاندیدى ینک بۆ پۆستی سەرۆککۆمار کاندید بوو، کەچی پدک کاندیدی خۆى کە هۆشیار زێباریى وەزیرى پێشووترى وەزارەتی دەرەوە و وەزیرى داراییش بوو، کاندید کرد. لەمەشدا پدک بە بەدەستهێنانی پشتگیریى کەسانی وەک مشعان جبورى (سەرکردەى کوتلەى ئاشتی و ئازادی) لە عەرەبی سوننە، ڕەوتی سەدر و تەقەدوم، هێزى خۆى لە پێکهنانی حکومەت و دیاریکردنی کاندیدی خۆى، هۆشیار زێبارى، بۆ پۆستی سەرۆککۆمار بەکار هێنا. هەڵبژاردنی سەرۆککۆمار لە ینک لەدواى ساڵی (٢٠٠٣)ەوە سەبارەت بە شیعەکانەوە گرنگیی خۆى هەبوو، چونکە لەم ڕێگەیەوە دەیانویست هاوسەنگیی هێز بەرامبەر پدک بپارێزن. لە لایەکی دیکەوە وا چاوەڕوان دەکرێت پدک لە دابەشکردنی وەزارەتەکاندا بەشێکی زۆرى وەربگرێت، بۆیە لە بەرامبەردا پشتگیریکردن لە بەربژێرى ینک، بەرهەم ساڵح، هاوسەنگی دەستەبەر دەکات.

سیاسەتی کوردیی عێراق تەنها خۆى لە تەوەرى هاوسەنگیی یەکێتی و پارتیدا نابینێتەوە. لە هەڵبژاردنەکاندا گۆڕان هاوپەیمانیی لەگەڵ ینک کرد و بەیەکەوە هاوپەیمانیی کوردستانیان دروست کرد. بەدەستنەهێنانی هیچ کورسییەک لەلایەن بزووتنەوەى گۆڕانەوە، یەکێک بوو لەو خاڵانەى کە جێگەى مشتومڕ بوو. بە هۆى ئەوەى تەواوى ئەو بەربژێرانەى لە هەڵبژاردنەکاندا لە لیستی هاوپەیمانیی کوردستانی دەرچووبوون سەر بە ینک بوون، ئەمەش واتاى شکستی گۆڕان بوو، بەم شێوەیە ڕێکخەرى گشتیی بزووتنەوەى گۆڕان و تەواوى ئەندامانی خانەى ڕاپەڕاندن دەستیان لە کار کێشایەوە^[12]. لە لایەکی دیکەوە سەرەڕاى پدک، جووڵانەوەى نەوەى نوێ یەکێکی دیکە بوو لەو پارتانەى سەرکەوتنی بەدەست هێنا. شاسوار عەبدولواحیدى سەرکردەى جووڵانەوەى نەوەى نوێ بە بەدەستهێنانی ٩ کورسی، هاوپەیمانیی لەگەڵ عەلا ڕکابیی سەرکردەى بزووتنەوەى ئیمتیداد کرد کە ئەمانیش خاوەنی ٩ کورسین، پێکەوە لەگەڵ ١٠ ئەندامپەرلەمانی سەربەخۆدا بوونە خاوەنی ٢٨ کورسی، ئەندامەکانیان لە کورد و عەرەب پێک دێت و “هاوپەیمانی لە پێناو خەڵکدا”یان پێک هێنا و بوونەتە کوتلەیەکی نوێ لە پەرلەمان^[13]. لە هەڵبژاردنەکانی عێراقدا و بە لەبەرچاوگرتنی پشکی کەمینەکان، هیچ لایەنێکی کوردی سەرکەوتوو نەبووە. لە پشکی سابی، مەسیحی، فەیلی و شەبەک، یەکی تەنها یەک نوێنەرى سەربەخۆیان دەرچووە. لە پشکی مسیحییەکان، بەگشتی ٤ چوار نوێنەرى بزووتنەوەى بابیلۆنی نزیک لە حەشدی شەعبی دەرچوون. لە کۆتاى ئێزیدییەکانیش، نوێنەرێک لە پارتی پێشکەوتنی ئێزیدى دەرچووە. واتە بە کۆى گشتی، ٩ ئەندامپەرلەمان دەرچوون. پەرلەمانی عێراق لە ٣٢٩ نوێنەر پێک هاتووە. دەکرێ بڵێین ئەم کۆتا و کەمینانە کاریگەرییەکی سنوورداریان لەسەر سیاسەتی عێراق دەبێت.

ڕەنگدانەوەى ململانێکانی ئێران و ئەمەریکا لەسەر هەرێمی کوردستانی عێراق

یەکێک لە گرنگترین ئەو گۆڕاوانەى کاریگەریى لەسەر سیاسەتی دەرەکیی عێراق هەیە، ململانێی نێوان ئەمەریکا و ئێرانە. ئەم گۆڕاوە چەندە بۆ بەغداد گرنگە، ئەوەندەش بۆ هەرێمی کوردستان گرنگە، ئەمە لە کاتێکدایە ململانێکانی ئەمەریکا و ئێران ڕاستەوخۆ لەسەر خاکی عێراقە. لە کاتێکدا پدک وەک بەهێزترین پێکهاتەى سیاسیی هەرێمی کوردستان لەبەرامبەر داعشدا هاوکاریى هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی و ئەمەریکاى هەبوو، کەچی ئێران خاوەنی پەیوەندییەکی توندوتۆڵە لەگەڵ هێزى باڵادەستی سلێمانی کە ینکە. یەکێک لە گەورەترین ئەو پێشهاتانەى لە پەیوەندیدا بەم ململانێیەوە لە مانگی تەممووزى ساڵی ٢٠٢١دا ڕووی دا، کاتێک لە گەڕى چوارەمی کۆبوونەوەکانی دیالۆگی ستراتیژیدا و لە کۆتاییەکانی ساڵی ٢٠٢١دا بڕیارى کشانەوەى هێزە شەڕکەرەکانی ئەمەریکا درا. لەم چوارچێوەیەدا ئەرکی جەنگیی هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراقدا بۆ ئەرکی ڕاهێنان و هاوکاریکردن گۆڕا^[14]. لە بابەتی هێرشی داعش و میلشیا شیعەکانی نزیک لە ئێران، ئەمەریکا هاوکاریى هێزەکانی پێشمەرگەى بۆ زیادکردنی تواناى ئاسایشی هەرێمی کوردستان کرد، بەتایبەت لە نیوەى دووەمی ساڵی ٢٠٢١ کاتێک هێرشەکانی داعش بۆ سەر هەرێمی کوردستان ڕوو لە زیادبوون بوو، ئەمەریکا هاوکاریى ڕاوێژکاریى بۆ دەستەبەر کردن. لەمەوە کاتێک پدک توانیی لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەى ئیدارەى هەرێم چەند کورسییەک بەدەست بهێنێت و هێزى خۆى زیاد بکات، وا دەبینرێت کە گەڕانەوەى هێزەکانی پێشمەرگە بۆ ئەو ناوچانە دەستەبەر بکات. ئەنجامدانی ئەو هێرشانە لەلایەن میلیشیا شیعەکانی نزیک لە ئێرانەوە، گەورەترین ئاماژەى ململانێی نێوان ئەمەریکا و ئێرانە. کاتێک لە ڕوانگەى هەولێرەوە لە بابەتەکە دەڕوانرێت، فەرماندەى هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق؛ کێنێس ماکنیز، هێرشی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی مانگی نیسانی سەر فڕۆکەخانەى هەولێرى وەک گەورەترین سەرچاوەى نیگەرانی لە ناوچەکەدا لێک دایەوە^[15]. بە هۆى ئەو هێرشانەى کە کرانە سەر هەولێر، سەرۆکوەزیرانی یۆنان کیریاکۆس میتسۆتاکیس کە بڕیار بوو لە ١٣ى تەممووز سەردانی هەولێر بکات، گەشتە چاوەڕوانکراوەکەى بۆ هەولێر دوا خست^[16]. هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بە هۆى ئەم هێرشانە و بەرەنگاربوونەوەى هێرشەکانی ڕێکخراوى تیرۆرستیی داعشەوە، هاوکارییە دارایی و تەکنیکییەکانی بۆ هێزەکانی پێشمەرگە زیاتر کرد. بۆ نموونە: هەتاوەکوو ئێستا و لە ساڵی (٢٠٢١)ەوە وەزارەتی دەرەوەى ئەمەریکا ١٢.٥ ملیۆن دۆلارى بۆ هێزەکانی پێشمەرگە ناردووە، هەروەها جەختیش لەسەر ئەوە دەکرێتەوە کە تاوەکوو ئێستا بە بڕى ٤٠٠ ملیۆن دۆلار هاوکاریى هێزەکانی پێشمەرگە و عێراق لە ڕووى ئاسایشەوە کراوە. لەگەڵ ئەوەشدا فەرماندەى ناوەندی هێزەکانی هاوپەیمانان دەیڤید ولیامز ڕاگەیاند، بە مەبەستی بەرەنگاربوونەوەى هێرشی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان بۆ سەر هەرێمی کوردستانی عێراق، تیمێکی تایبەتمەند دروست کراوە. جگە لەوەش، ولیامز جەختی لەوە کردەوە کە مانگانە هاوکارییەکی ٢٠ ملیۆن دۆلارى بە پێشمەرگە دەبەخشن بۆ ئەوەى ببنە هێزێکی پیشەگەر و پڕۆفیشناڵ و دەستەیەکی تایبەت و ناوەندی هاوبەش پێک هێنراوە^[17]. لە کۆتاییەکانی ساڵی ٢٠٢١، بە هۆى یاسای دەسەڵاتی بەرگریى نیشتمانیی ئەمەریکاوە، پێشبینیی ئەوە دەکرێت بڕى ٢٦٠ ملیۆن دۆلار وەک هاوکارى لە ساڵی ٢٠٢٢ بدرێتە هێزەکانی پێشمەرگە. جگە لەوەش، بۆ یەکەمین جار بە مەبەستی دابینکردنی فڕۆکەى بێفڕۆکەوانی پوما، بڕى ٥ ملیۆن دۆلار بۆ پێشمەرگە تەرخان کرا^[18]. یارمەتییە سەربازییەکانی ئەمەریکا بۆ پڕچەککردنی هێزەکانی پێشمەرگە لەپاش کشانەوەى هێزە سەربازییەکانی ئەمەریکا لە عێراق هەر بەردەوامە، کەواتە ئەم کشانەوەیە نەبووەتە هۆى کەمبوونەوەى یارمەتی و هاوکارییەکانی هێزەکانی ئەمەریکا بۆ هەرێمی کوردستان.

چالاکییەکانی ئێران لەسەر خاکی عێراق، لە بەغداد لە ڕێگەى ئەو پارتە سیاسییانەوەیە کە ئێران پشتیوانییان دەکات، لە هەرێمی کوردستانیش لە ڕێگەى “ینک”ەوەوە بەڕێوە دەچێت. ململانێ ناوخۆییەکانی یەکێتی و شکستی لە هەڵبژاردنەکاندا، هۆکارى لەدەستدانی هێزی ینک بوون، هەروەها وەک پێشهاتێکی سیاسی لە سنوورداربوونی نفوزى ئێرانیش لە عێراق لێک دەدەرێتەوە. بەڵام هاوکارییەکانی ئێران بۆ ینک لە سلێمانیدا، بەتەنها خۆى لە هاوکاریى سیاسیدا نابینێتەوە.  لە ڕاستیدا یەکێک لەو هەنگاوە بەرجەستانەى بازرگانیی ئێرانی لە ساڵی ٢٠٢١دا ناویەتی، کردنەوەى ئۆفیسی وڵاتانی عەرەبی و ئەفەریقیی سەر بە ڕێکخراوى گەشەپێدانە بە شێوەیەکی هەمیشەیی لە شارى سلێمانی بە مەبەستی بازرگانی و بەشدارى لە پێشانگاکاندا، بە شێوەیەک ناوەندەکە خزمەتگوزارییەکانی وەک: بەبازاڕکردن، خزمەتگوزاریى یاسایی، خزمەتگوزاریى ڕیکلام، دیاریکردنی پێشانگا و شوێنی نووسینگە و ڕێکخستنی چالاکییە بازرگانییەکان، تەرخانکردنی کۆگا، ڕاوێژکارى، خزمەتگوزاریى بانکی، گواستنەوە و خزمەتگوزاریى لۆجستی، بیمە و شوێنی نیشتەجێبوون لەخۆ دەگرێت و ئامانجی پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە جۆراوجۆرەکانە^[19]. پلانی ئێران بۆ کردنەوەى ناوەندی بەرهەم و خزمەتگوزارییەکانی، یەکێکە لەو هەنگاوانەى کە لەوانەیە گۆڕانکاریى گەورە لە پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و حکومەتی هەرێمی کوردستاندا بهێنێتە ئاراوە. هەر چی ئەمەریکاشە، هەستاوە بە نۆژەنکردنەوەى کونسوڵخانەکەى کە لە ساڵی ٢٠١١ لە هەولێر کردیەوە. ڕۆبێرت پالادینۆ کونسوڵی گشتیی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا لە هەولێر، ئاماژەى بەوە دا کە لە کانوونی دووەمی ساڵی ٢٠٢٣ دەچنە باڵەخانەى نوێی کونسوڵخانەکەیانەوە کە ڕووبەرەکەى نزیکەى ٥٢٠٠٠ مەتر چوارگۆشەیە و ئەمەش گەورەترینیانە لەسەر ئاستی دونیا. کونسوڵخانەکە لە ڕووی بونیادییەوە لە مانگی ئەیلوولی ٢٠٢١دا تەواو بوو. پالادینیۆ، بە ئامادەبوونی مەسروور بارزانی و شاندێکی گەورەى دیپلۆماسی، مەراسیمی کردنەوەکەى ڕێک خستبوو^[20]. پالادینیۆ ئەوەى خستە ڕوو کە کونسوڵخانەکە ئاماژەی پەیوەندیی نێوان ئەمەریکا و حکومەتی هەرێم و خەڵکەکەیەتی، هەروەها ئەمەی وەک نیشانەیەکی بەرجەستەى پەیوەندییەکی ماوەدرێژ لێک دایەوە. بەم هۆیەوە وا پێشبینی دەکرێت لە داهاتوودا ئەمەریکا بە هۆى گوتارى هەڕەشەى داعشەوە یارمەتیی حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق بدات بۆ خستنە ژێر ڕکێفی ناوچەیەکی بەرفراوانتر لەلایەن هێزەکانی پێشمەرگەوە، هەروەها لە ڕووى سیاسی، سەربازى و ئابوورییەوە هاوکارییەکانی بەردەوام بێـت.

پەیوەندییەکانی حکومەتی ناوەندی و حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق

لە ئەنجامی خۆپیشاندانەکانی ساڵی ٢٠١٩ى عێراق، عادل عەبدولمەهدی دەستی لە کار کێشایەوە و بەدواى ئەوەشدا حکومەتێکی نوێ لەلایەن مستەفا کازمییەوە دروست کرا. لەگەڵ هاتنی ئەم حکومەتە نوێیەدا، پەیوەندییەکانی ناوەند و حکومەتی هەرێمی کوردستان بەرەوپێشچوونی بەخۆیەوە بینی. ئەم بەرەوپێشچوونانە لە ساڵی ٢٠٢١ پەرەی سەند، کاتێک بۆ ماوەیەکی درێژ کۆمەڵێک کێشەى هەڵواسراو لەنێوان هەردوو لایەنەکەدا هەبوون و ئەمەش لەسەر دانوستانەکان ڕەنگی دایەوە. لەم ڕوانگەیەوە دانوستانەکانی نێوان بەغدا و هەولێر لە بارەى ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەى ئیدارەى هەرێم و چۆنیەتیی ئیدارەدانیان، بەرهەمێکی گرنگی هەبوو. ئەگەرچی لە سەردەمی سەرۆکوەزیرانی پێشوو عادل عەبدولمەهدی (٢٠١٨-٢٠١٩)، دانوستان لەنێوان وەزارەتی بەرگریى عێراق و وەزارەتی پێشمەرگەدا لە بارەى جێگیرکردنەوەى هێزەکانی پێشمەرگە لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەى ئیدارەى هەرێم لە دژى داعش کرا، بەڵام هیچ هەنگاوێکی کردارى لەم بارەیەوە نەنرا. لە مایسی ساڵی ٢٠٢٠، کاتێک حکومەتە نوێیەکەى مستەفا کازمی لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە پەسەند کرا، ئیتر قۆناغ و پڕۆسەیەکی نوێ دەستی پێ کرد. لە بارەى گەڕانەوەى پێشمەرگە بۆ ئەو ناوچانە، بابەتەکە لە سوودی حکومەتی هەرێمی کوردستان وەرچەرخا.

دواى ئەوەى کازمی دەستی بە ئەرکەکەى کرد، یەکەمین هەنگاوى کردارى لە ئابی ٢٠٢٠دا دەرکەوت. سەرۆکوەزیرانی عێراق مستەفا کازمى ڕەزامەندیى لەسەر ناوەندی هەماهەنگیی هاوبەش کە پلانی بۆ دانرابوو، دەربڕى. بە گوێرەى ئەمەش لە کەرکووک، دیالە و موسڵ ناوەندی هەماهەنگیی هاوبەش دروست دەکرێت و لەم چوارچێوەیەشدا سوپاى عێراق و هێزەکانی پێشمەرگە بەهاوبەشی جووڵە دەکەن.  لە مایسی ٢٠٢١دا، لەنێوان هەولێر و بەغدادا لە بارەى سەقامگیرى لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەى ئیدارەى هەرێم، یەکەمین هەنگاوى کردارى لە دەرئەنجامی دانوستانەکانەوە نرا: لێرەوە بڕیار لە دروستکردنی ژوورى ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکان لەنێوان سوپای عێراق و هێزەکانی پێشمەرگە لە ناوچەکانی کەرکووک، موسڵ، مەخموور و دیالە درا. بە گوێرەى ڕێککەوتنەکە، هەندێک لە لیواکانی پێشمەرگە لە بنکەى سەربازیى کەى وەن لە شارى کەرکووک دەست بە کارکردن دەکەنەوە و لە ڕووبەڕووبوونەوەى داعشدا زانیارى و هەماهەنگیی هەواڵگرى پێشکەش دەکەن. دوابەدواى ئەم هەنگاوەش، داواکارییەک لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە ئاڕاستەى حکومەتی ناوەندی کرا، تێیدا داوا کرابوو کە بابەتەکە تەنها لە هاوکاریى هەواڵگریى هەماهەنگیدا نەمێنێتەوە، بەڵکوو جارێکی دیکە هێزەکانی پێشمەرگە بە ماناى ئۆپەراسیۆنی لە کەرکووک جێگیر بکرێنەوە. لە چوارچێوەى ئەم داواکاریەشدا، دانوستانەکانی نێوان هەردوو لا بە مەبەستی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی هاوبەش بەردەوامیی هەبوو. لە ئابی ساڵی ٢٠٢١دا، لە پەیامێکدا کە حکومەتی عێراقی بۆ ڕاى گشتی بڵاوی کردەوە، تێیدا ئاماژەی بەوە دابوو کە دانوستانەکان گەیشتوونەتە قۆناغی کۆتایی. ڕاگەیاندنی ئەنجامی دانوستانەکان بۆ دواى هەڵبژاردنەکان دوا خرا. لە ٢٥ى تشرینی یەکەمدا، حکومەتی بەغداد لە ڕوونکردنەوەیەکدا ڕایگەیاند کە لە دوو لیواى سەر بە وەزارەتی بەرگریى عێراقدا، سوپای عێراق و هێزەکانی پێشمەرگە پێکەوە لەو ناوچانەى کە بۆشایی ئەمنیی تێدا دروست بووە، لە دژى ڕێکخراوى تیرۆرستیی داعش پێکەوە ئەرکی هاوبەش جێبەجێ دەکەن. جەخت لەسەر ئەوە کرابوەوە یەکێک لە لیوا دروستکراوەکان لەنێوان کەرکووک و دیالە جێگیر دەکرێت، لیواکەى دیکەشیان لەو ناوچەیەى کە لە کەرکووکەوە تاوەکوو مەخموور هەیە دەست بە ئەرکەکەى دەکات.

یەکێکی دیکە لە پایە گرنگەکانی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو لا، ناردنی بودجە بوو لەلایەن حکومەتی عێراقەوە بۆ هەرێمی کوردستانی عێراق. ئەمە لە سەرەتاوە لە سەردەمی نوورى مالکییەوە لە ساڵی ٢٠١٤دا سەری هەڵدا. بە گوێرەى ڕێککەوتنێکی دیکە لە تشرینی دووەمی ٢٠١٩ کە لەنێوان حکومەتەکەى عادل عەبدولمەهدی و حکومەتی هەرێمدا واژۆ کراوە، دەبێت حکومەتی هەرێمی کوردستان داهاتی ڕۆژانەى ٢٥٠٠٠٠ بەرمیل نەوت کە دەینێرێتەوە دەرەوە؛ بدات بە حکومەتی عێراقی، بەڵام لەبەر ئەوەى بڕى داهاتی دیاریکراو لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە تەسلیمی حکومەتی بەغداد نەکرا، ڕێککەوتنەکە جێبەجێ نەکرا و بۆیە بەغدادیش لەبەرامبەر نەناردنی پارەى نەوتەکەدا بڕیارى بڕینی بەشەبودجەى هەرێمی کوردستانی دا. ئەگەرچی مستەفا کازمی لەگەڵ دەستکردن بە ئەرکەکەى لە ئابی (٢٠٢٠)ەوە، دیسانەوە دەستی بە ناردنی بەشەبودجەکە کردەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لێکتێنەگەیشتنەکان لەنێوان هەردوو لایەنەکە هەر بەردەوام بوون، بۆیە دیسانەوە گرفتی بڕین و دواخستنی بودجە سەری هەڵدایەوە. لە ئەنجامی ئەمەشدا حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕێژەى ٢١%ى مووچەى فەرمانبەرانی کەم کردەوە، بابەتە داراییەکانی وەک گەڕاندنەوەى لێبڕین و مووچە پاشەکەوتکراوەکان لە گرنگترین ئەو بابەتانە بوون کە دواى ئەو ماوەیە باسی لێوە دەکرا. بە هۆى کێشە دارایی و لێکتێنەگەیشتنەکانی نێوان حکومەتی ناوەندی و حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە، چەندین ئاریشەى دیکە سەریان هەڵدا و لەسەر ئاستی کۆمەڵایەتی نائارامییان خوڵقاند. هەر بۆیە لە کۆتاییەکانی ٢٠٢٠ و سەرەتاکانی ساڵی ٢٠٢١دا، شارى سلێمانی بوویە شانۆى ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانەکان لە هەرێمی کوردستان.

کێشە و ناکۆکییە داراییەکانی نێوان لایەنەکان، بزاوتی کۆمەڵایەتی لە هەرێمی کوردستان دەورووژێنێت و ئەگەر و ڕێگەى هەستانی شەقام زیاتر دەکات. لە لایەکی دیکەوە کاتێک سەیرى ناوەرۆکی ئەو ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانانەى (٢٠٢٠-٢٠٢١) دەکەین، دەبینین زۆربەى ئەوانەى کە ڕژانە سەر شەقامەکان، لە توێژى گەنجان بوون. بەم هۆیەوە کاتێک کێشە و ناڕەزایەتییەکانی فەرمانبەرى میرى و بەدوایدا بەشداریى ڕێژەیەکی زۆرى گەنجان لە خۆپیشاندانەکان و ڕژانە سەر شەقامیان لەبەرچاو دەگیرێت، دەتوانرێت بوترێت کە حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق بەتەنها کێشەى فەرمانبەرانی میریى نییە کە دەبێت چارەسەریان بکات، بەڵکوو لەگەڵ ئەوەشدا زنجیرەیەک کێشەى زۆرى تایبەت بە گەنجان هەیە کە دەبێـت چارەیان بۆ بدۆزێتەوە، چونکە هۆکارى ڕژانە سەر شەقامەکان لەلایەن گەنجانەوە نەدانی مووچەى فەرمانبەران نییە، دەتوانرێ بوترێت کە هۆکارى سەرەکی بێکاریى چڕى توێژى گەنجان و دابەشبوونى نایەکسانانەى داهاتە لەنێوان چینەکاندا، بەتایبەت کە جیاوازییەکی زۆر لەنێوان چینی دەوڵەمەند و خەڵک بەگشتی هەیە. لە ڕاستیدا ناڕەزایەتییەکان و خۆپیشاندانەکانی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ى خوێندکارانی زانکۆ لە شارى سلێمانی بۆ باشکردنی هەلومەرجی خوێندن، بەڵگەیەکی بەرجەستە و حاشاهەڵنەگرى ئەم بابەتەیە.

چاوەڕوانییەکان بۆ ساڵی ٢٠٢٢

پێشهاتەکانی ساڵی ٢٠٢١ لە هەرێمی کوردستان تەنها بە پەیوەندی و کێشەکانی نێوان هەولێر-بەغداد کاریگەر نەبوو، بەڵکوو پێشهاتە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکانیش لە زۆر لایەنەوە کاریگەرییان لەسەر دۆخی سیاسی، سەربازی، ئابوورى و کۆمەڵایەتیی هەرێمی کوردستانی عێراق هەبوو. لەم چوارچێوەیەشدا پێشهاتە سیاسییە چاودێریکراوەکان بەتایبەت لەگەڵ هەڵبژاردنی پەرلەماندا، خێراییەکی زیاترى بەخۆیەوە بینی. هەر لەگەڵ هەڵبژاردنەکاندا، تەرازووى هاوسەنگیی هێز لەنێوان هەردوو حیزبی سەرەکیی هەرێمی کوردستاندا گۆڕانکاریى بەسەردا هات و فۆڕمێکی دیکەى وەرگرت. پدک بەو سەرکەوتنەى لە هەڵبژاردنەکاندا بەدەستی هێنا، دەیەوێت نەک لە ڕووى سیاسییەوە، بەڵکوو لە ڕووى سەربازى و ئابوورییشەوە بەکاری بهێنێت. هەر چی ینکە بە هۆى شکستی لە هەڵبژاردنەکاندا، باجی ناهاوسەنگیی هێز بەرامبەر پدک تۆمار دەکات.

لەم چوارچێوەیەدا پدک بە چوونە نێو هاوپەیمانێتی لەگەڵ ڕەوتی سەدر، هاوپەیمانیی تەقەدوم و هاوپەیمانیی عەزیم کە هێزى گەورە و هاوپەیمانی بەهێزن و دەیانەوێت حکومەت پێک بهێنن، دەیەوێت پۆستی سەرۆککۆمار بەدەست بهێنێت و لەمەشدا ڕووبەڕووى ینک وەستاوەتەوە. ئەگەرچی لەدواى ساڵی (٢٠٠٣)ەوە تەواوى سەرۆککۆمارەکانی عێراق لە کورد و لەناو کوردیشدا لە یەکێتی بوو، تەنها لە هەڵبژاردنی پێشوودا پارتی کاندیدى خۆى بۆ پۆستەکە هەبوو، بەڵام ئەم جارە پدک بە هۆى ئەو سەرکەوتنەى لە هەڵبژادنەکاندا و هەروەها ئەو زنجیرە هاوپەیمانییە سیاسییانەى کە کردوویەتی، بەراورد بە هەڵبژاردنەکانی پێشوو لە دژى یەکێتییە.

پدک بە هۆى ئەو سەرکەوتنەى کە لە هەڵبژاردنەکانی ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ بەدەستی هێنا، هەروەها گوتارى مەترسیی داعش لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەى ئیدارەى هەرێم بەکار دەهێنێت بە مەبەستی فراوانکردنی ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی پێشمەرگە. لەم چوارچێوەیەشدا ئەو یارمەتییانەى کە هێزەکانی هاوپەیمانان پێشکەشی هێزەکانی پێشمەرگەى دەکەن، دەبێتە هاندەرێکی کاریگەر بۆ زیادبوونی توانا و هێزى پێشمەرگە. ئەمەریکا بە ڕێگاى یاسای بەرگرى ڕێگەپێدانی نیشتمانی هاوکاریى پێشمەرگەى بە فڕۆکەى بێفڕۆکەوان کرد، لە هەموو دەرفەتێکدا جەخت لەسەر هاوکاریى پێشمەرگە دەکاتەوە و بەکارهێنانی گوتارى مەترسیی داعش، هەموو کاتێک ڕەوایی بەو کۆمەکانە دەبەخشێت.

یەکێک لە چاوەڕوانییە سەرەکییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە پێکهێنانی حکومەتی نوێی عێراقدا، هەڵگرتنی هەنگاوى کردارییانە و گەڕانەوەیە بۆ ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەى هەرێم، چونکە ئەمە پێشتر لەگەڵ هاتنەسەرکارى حکومەتەکەى کازمیدا هەنگاوى گرنگی هاویشت. چونکە حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ دووبارە جێگیرکردنەوەى هێزەکانی پێشمەرگە لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەى ئیدارەى هەرێم، پێی وایە کە هیچ ئاماژە و پێشبینییەک بۆ بەکۆتاهاتنی داعش نییە، لەبەر ئەوەى وەک سیاسەتێک گوتارى هەڕەشە و مەترسیی داعش بەکار دەهێنێت. چڕبوونەوەى هێرشەکانی داعش لە هێڵەکانی کەرکووک، دیالە و سەلاحەدین لە ساڵی ٢٠٢١دا و کەمتوانایی هێزە ئەمنییەکانی عێراق لە بەرگریکردن لەبەرامبەر ئەو هێرشانەدا، یەکێک دەبێت لەو فاکتەرانەى دەبێتە هۆى بەهێزکردنی گوتارى مەترسیی داعش و دەستی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە گفتوگۆ و دانوستانەکانی پێکهێنانی حکومەتدا. لەبەر ئەمە دەکرێت بڵێین کاتێک کە هەڵسەنگاندنێک بۆ ساڵی ٢٠٢٢ دەکەین، کێشەى داعش لە عێراق و کێشەى ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەى ئیدارەى هەرێم؛ لە گرنگترین ئەو فاکتەرانە دەبن کە کاریگەریی وردیان لەسەر داهاتوو دەبێـت. بەم هۆیەوە بەردەوامیی کێشەى داعش دەبێتە هۆکارى هێنانەکایەى بڕیارى سیاسیی نوێ لە پەیوەندیدا بە تەواوى ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەى ئیدارەى هەرێم و لەپێش هەمووشیانەوە کەرکووک.

بەهێزبوونی پدک لە ڕووى سیاسییەوە چ لە هەولێر و چ لە بەغداد، دەبێتە هۆکارى باشبوونی پەیوەندییەکانی بەغدا و هەولێر، لە پەیوەندیدا بەمەوە، بابەتی بودجە و ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەى هەرێم لە ماوەیەکی کورتدا لە بەشی سەرەوەى لیستی بابەتە ڕۆژەڤییەکاندا شوێن دەگرێت. لەگەڵ ئەمەشدا، پدک بە هۆى زیادبوونی هێزى لە هەرێمی کوردستاندا، لەوانەیە لە شارى سلێمانیش، هێزی بەرەو زیادبوون بچێت. لاوازبوونی ینک و هەرەسی بزووتنەوەى گۆڕان، ئەگەرى ئەوەى تێدایە جووڵانەوەى نەوەى نوێ وەک بەدیلێکی نوێی پارتی لە مەیدانەکەدا دەستەبەر بکات. لێرەدا دەتوانرێت پێشبینیی ئەوەش بکرێت کە جووڵانەوەى نەوەى نوێ ئەگەرچی لە حکومەتی عێراقییشدا نییە، بەڵام هێشتا هەر خاوەنی ٩ کورسییە و دەکرێت ببێتە ڕکابەرێکی بەهێزى پارتی دیموکراتی کوردستان.

سەرچاوەكان

[1] بە هۆی درێژی و ناپێویستییەوە، بەشێك لە توێژینەوەكە وەرنەگێڕدراوە.

^[2]  نوسەرانی بابەتەکە، ناوى قەوارەى هەرێمی کوردستانی عێراق بە (ناوچەى خۆبەڕێوەبەرى کوردیی عێراق دەهێنن)، بەڵام لێرەدا بەگوێرەى دەستورى عێراق مامەڵە لەگەڵ ناوى هەرێمی کوردستانی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق کراوە. (وەرگێڕ)

^[3] “Iraq’s Supreme Court ratifies October election results”, Al Jazeera, 27.12.2021 دادگای باڵای عێراق ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی مانگی ئۆکتۆبەر پەسەند دەکات”، ئەلجەزیرە، 27.12.2021)

^[4] لێرەدا مەبەستی کاندیدەکانی یەکگرتووى ئیسلامی کوردستانە (وەرگێڕ)

^[5] Rudaw Elections, Rudaw, 2021, https://www.rudawelections.com/english/ancamakan (Erişim Tarihi: 19.01.2022).

^[6]  پدک: پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق.

^[7] ینک: یەکێتی نیشتیمانی کوردستانی عێراق

^[8] “Kürtler Bağdat’ta yeni seçim formülü konusunda anlaştı”, Rudaw, 10.09.2021 (کوردەکان لە بەغداد لەسەر فۆڕمی نوێی هەڵبژاردن ڕێکەوتن”ڕووداو، ١٠.٩.٢٠٢١ )

^[9]  نوسەران بە ناوچە جێناکۆکەکان ناویان بردووە. (وەرگێڕ)

^[10] “JOC: Government insists on implementing Sinjar Agreement”, Iraqi News Agency, 30.12.2021(جۆک: حکومەت سورە لەسەر جێبەجێکردنی ڕێکەوتنامەى شەنگال، سەرچاوە: ئاژانسی هەواڵی عێرا.  ٣٠.١٢. ٢٠٢١)

^[11] “Iraklı siyasetçi: Hoşyar Zebari Irak’ın yeni cumhurbaşkanıdır”, Basnews, 13.01.2022 (سیاسیەکی عێراقی: هۆشیار زێبارى سەرۆک کۆمارى عێراپە. باسنیوز ١٣\١\٢٠٢٢)

^[12] “Goran Hareketi lideri ve tüm Yürütme Kurulu istifa etti!”, Rudaw, 13.10.2021 (ڕێکخەرى گشتی بزوتنەوەى گۆڕان و تەواوى ئەندامانی خانەى ڕاپەڕاندن دەستیان لەکار کێشایەوە)

^[13] New alliance refuses to participate in a quota government”, Iraqi News Agency, 15.12.2021.

^[14] “White House: From Combat to training and advisory is to be our mission in Iraq”, Iraqi News Agency, 26.07.2021.

^[15] General Kenneth F. McKenzie Jr., Commander, U.S. Central Command, Holds a Press Briefing, 22 Nisan 2021, https://

www.defense.gov/Newsroom/Transcripts/Transcript/Article/2582980/general-kenneth-f-mckenzie-jr-commander-uscentralcommand-

holds-a-press-briefi/, Erişim tarihi: 15 Haziran 2021.

^[16] “Miçotakis Erbil ziyaretini erteledi”, Rudaw, 08.07.2021

^[17] “Iran to open trade center in Sulaymaniyah”, Tehran Times, 15.09.2021 “New consulate will b

^[18] “US National Defense Authorization Act Allocates $260 Million to Support Peshmerga Forces”, 28.12.2021

^[19] “Iran to open trade center in Sulaymaniyah”, Tehran Times, 15.09.2021

^[20] “New consulate will be a tangible sign of US commitment to Kurdistan Region: Consul General”, Rudaw, 23.09.2021

ژمارە سیانزە (13) ساڵی سێیەم – حوزەیرانی 2022 گۆڤاری ئایندەناسی