• Google Plus
  • Rss
  • Youtube
February 4, 2022

تیۆری سڵپێكردنەوە (نظرية الردع – Deterrence theory)

ئامادەکردن: ئەژی ئازاد ئەبوبەکر

بۆ بینینی بابه‌ته‌كه به‌ PDF‌ كلیك له‌م به‌سته‌ره‌ بكه‌:-  ژمارە (11)ی كانونی دووەمی 2022ی گۆڤاری ئایندەناسی

تیۆری سڵپێكردنەوە وەك چەمێكی ئاسایشی نێودەوڵەتی، بریتییە لە گرتنەبەری ڕێوشوێنی جۆراوجۆر لەلایەن دەوڵەتێك یان چەند دەوڵەتێك، بۆ بێهیواكردنی دەوڵەتێك یان چەند دەوڵەتێك لە بەردەوامبوون لەسەر سیاسەتە هەڕەشەئامێزەكانیان، یان ئەنجامدانی هەنگاوی بنەڕەتی بۆ پێشگرتن لە دەوڵەتێك لە گرتنەبەری هەنگاوێكی دەستدرێژیكەرانە، یان ستراتیژی جەنگی سنووردار لە ئەگەری ڕوودانی شەڕەكە و یان كۆمەڵە ڕێوشوێنێك كە بە سوودوەرگرتن لە ئامرازە دەروونی لەبریی ئامرازە لۆجستییەكان (فیزیکی) كە ڕێگری لە ڕوودانی جەنگ یان هەڕەشە دەكات. بە شێوەیەكی گشتی لە ئەدەبیاتی كلاسیكیی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، ئامانجی سڵپێكردنەوە ڕێگریكردنە لە لە جێبەجێبوون و بەكرداربوونی بڕیارە سەربازییەكان لەلایەن وڵاتی بەرامبەرەوە، بەم شێوەیە ستراتیژی سڵپێكردنەوە نەك بۆ جەنگ، بەڵكوو بە مەبەستی ڕێگریكردن و پاراستنی ئاشتییە و لایەنی بەرامبەر دەگەیەنێتە ئەو بڕوایەی كە لەنێو ڕێگە و سیاسەتە جیاوازەكان، دەستدرێژی و پەلاماری سەربازی كەمترین كاریگەریی دەبێ و بەپێچەوانەوە زیاترین تێچوونی دەبێ. بۆیە سڵپێكردنەوە لە ڕووی لۆجستییەوە بەرگری دروست ناكات، بەڵكوو لە ڕووی دەروونییەوە ڕێگری لە دەستدرێژی دەكات.

دەركەوتنی تیۆری سڵپێكردنەوە بۆ سەرەتای شەڕی سارد، داهێنانی چەكی ناوەكی و بەكارهێنانی لەلایەن ئەمەریكا دەگەڕێتەوە، كاتێك كە لە كۆتاییەكانی دەیەی 1940 و 1950 گرووپێكی فراوان لە زانایان و زانستە ڕامیارییەكان، ئابووریناسان و بەشێك لە مێژوونووسان لە زانكۆ و پەیمانگاكانی ئەمەریكا هەوڵیان دا لەوە تێبگەن كە چۆن دەتوانرێت بە باشترین شێواز سوود لە هێزی نوێی چەكە ناوەكییەكان ببینرێت بۆ ڕێگری لە هێرشی یەكێتیی سۆڤیەت. بۆیە تیۆری سڵپێكردنەوە بە شێوەیەكی سەرەكی بە چەكی ناوەكی و چەكی كوشتاری بەكۆمەڵ بەستراوەتەوە و ئامرازێكی سەرەكیی گرتنەبەری ئەم ستراتیژیەیە لەلایەن ئەو وڵاتانەی كە خاوەنی ئەم جۆرە چەكانەن.

سەبارەت بە سڵپێكردنی ناوەكی و جیهانیی چەند جەمسەری لەپاش شەڕی سارد و بەتایبەتی لە پەیوەندییەكانی ئەمەریكا و ڕووسیا، بۆچوونێك پێی وایە كە ئەم سیاسەتە چیتر لە سیاسەتی مۆسكۆ و واشنتن وەڵامدەرەوە نییە و سەرەڕای ئەوەی كە ئەم دوو وڵاتە لە بەهێزكردنی سەربازی و ناوەكیی خۆیان بەردەوامن، بەڵام هاوشێوەی سەردەمی شەڕی سارد ترسیان لە هێرشی لەناكاوی ناوەكیی دژ بە یەكتر نییە. بابەتی سەرەكی ئەوەیە كە لە بەشێك لە ناوچەكانی جیهان وەك ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئاسیای باشوور و ڕۆژهەڵات، حەزی بەدەستهێنانی چەكی ناوەكی زیادی كردووە. بەو پێیەی كە ئەم ناوچانە ئامادەیی كەوتنەناو قەیرانی گەوەری ناوەكییان هەیە، شێوازێكی نوێ لە سڵپێكردنەوە هاتووەتە كایەوە كە تێیدا هەڕەشە هەرێمییەكان لەگەڵ ناسیۆنالیزم، مەزهەب، بژاردەی سیاسی و هەستیاریی جیۆپۆلەتیكیی تێكەڵ بووە و سڵپێكردنەوەی سەدەی 21ی پێناسە كردووە. بە مانایەكی تر: بە دەركەوتنی چەكە ناوەكییەكان، ئەم چەمكە زیاتر بۆ ستراتیژی سەرەكیی هێزە ناوەكییەكان بەكار هات. گریمانەی ئەم ستراتیژییەش ئەوەیە كە هەر هێزێكی ناوەكی ئاستێكی باڵا لە توانای وێرانكاریی خێرا و بەبڕشت لەبەرامبەر هەر هێرش و دەستدرێژییەك دەپارێزێت و ڕێژەیەك لە گومان و نادڵنیایی دەبەخشێتە وڵاتی هێرشبەر، كە ئەگەرچی توانیبێتی زیان بە ئامانجەكەی بگەیەنێ، بەڵام دەتوانێت تۆڵە بكاتەوە.

پاتریك مۆرگان لە كتێبەكەیدا بە ناوی سڵپێكردنەوە لە سەدەی ئێستادا (2003)، ئاماژە بە سێ فاكتەری سەرەكی دەكات كە هەر وڵاتێك بۆ سڵپێكردن پێویستی پێ دەبێ: 1. توانای سەربازیی كاریگەر، 2. توانای سەپاندنی تێچوونی قورس لەسەر لایەنی بەرامبەر، 3. توانای سوودوەرگرتن لە سیاسەتی سڵپێكردنەوە لە كاتی جەنگدا. مۆرگان بە لێكدانەوەی سەرجەم ئەم فاكتەرانە، سڵپێكردنەوەی ناوەكی بە باشترین ڕێگە بۆ مانەوە و خۆپارێزیی هەر وڵاتێك دەزانێت. هەر ئەم بۆچوونە وای كردووە كە بیرۆكەیەك بێتە ئاراوە كە دەستگەیشتنی وڵاتانی جیهان بە چەكی ناوەكی نەك تەنیا بە مانای هەڵگیرساندن و ئەگەری شەڕی گەورە نایەت، بەڵكوو وەك ستراتیژییەكی سڵپێكردنەوە، ڕێگری لە هەڵگیرساندنی شەڕە گەوەرەكان دەكات.

سەبارەت بە لایەنی دەروونیی سڵپێكردنەوە، ئەم ستراتیژە زیاتر لە هەر شتێك وابەستەی فاكتەرە دەروونییەكانە. لەم سیاسەتەدا هەوڵ دەدرێت بە دەرخستنی مەترسییە گەورەكان، لایەنی بەرامبەر لە گرتنەبەری هەنگاوی كرداری پاشگەز بكات. سەركەوتنی ئەم سیاسەتە، پەیوەندییەكی بەتینی بە زانیاریی تەواو لەسەر جووڵە و مامەڵەی لایەنی بەرامبەر هەیە و لە ئاماجە سیاسییەكان، ئاستی هێزی كاریگەری سەربازیی وڵاتێك، لێكدانەوەی وڵاتی تر لەو هێز و توانایەیە. لەسەر ئەم بنەمایە، فاكتەرە دەروونییەكان گرنگییان كەمتر نییە لە لایەنی لۆجستی.

لە ئێستادا تیۆری سڵپێكردنەوە وەك چەمكێكی ئاسایشیی پەیوەست بە لایەنی سەربازی و توانای بەرگریی وڵاتان، بەكارهێنانی زیاتری لە ڕابردوودا هەیە و لە توێژینەوە ئایندەییەكان گرنگیی زیاتری پێ دەدرێت. بەشێكی ئەم گرنگیدانە بۆ هەوڵی بەشێكی وڵاتانی جیهان بەتایبەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆ دەستكەوتنی چەكی ناوەكی یان پەرەپێدانی چەكی ناوەكی دەگەڕێتەوە كە ئامانج لێی دابینكردنی ئاسایشی ئایندەییە بەرامبەر هەڕەشە هەرێمییەكان. ئەمە جیا لەوەی پەرەپێدان بە تەكنەلۆژیای بەرهەمهێنانی چەكە دووربڕەكانی وەك مووشەكی بالستیك و سیستمی دژەمووشەك لەلایەن وڵاتانەوە، بایەخی ستراتیژی سڵپێكردنەوە لە پەیوەندییە نێودەڵەتییەكان زیاتر ڕوون دەكاتەوە.

سەرچاوەكان:

  • ابراهیم متقی و روح الله ملكی عزین آبادی (1399)، “بازاندیشی در راهبرد بازدارندگی با کاربست نظریه سازه انگاری”، فصلنامه مطالعات بین رشتەای دانش راهبردی، سال دهم، شماره 38.
  • Britannica (2021), “deterrence”, https://www.britannica.com/topic/deterrence-political-and-military-strategy.
  • Scott D. Sagan (1991), “Review: History, Analogy, and Deterrence Theory”, the Journal of Interdisciplinary History, Vol. 22, No. 1.

 

ژمارە یانزە (١١)ی کانونی دووەمی ٢٠٢٢ی گۆڤاری ئایندەناسی

Send this to a friend