[1] ئەم توێژینەوەیە هەڵێنجراوە لە ماستەرنامەى خوندکارى خوێندکار (اسماعيل حمەخان عبدالله) بە ناونیشانى ((اسماعيل حمەخان عبدالله) بە ناونیشانى (لێکەوتە کۆمەڵایەتیەکانی شەڕی ناوخۆ پاش ڕاپەڕین – توێژینەوەیەکی مەیدانیە لەهەرێمی کوردستان) بڵاونەکراوە) بڵاونەکراوە.

 * اسماعيل حمەخان عبدالله / خوێندكاری ماستەر له بەشى كۆمه ڵناسی- كۆلێجى ناداب – زانكۆی سەلاحەدین – هەولێر

** پ.ى.د. عزالدين عبد الصمد رسول/ بەشى كارى كۆمەڵایەتى- كولێجی كۆلێجی ناداب – زانكۆی سەلاحەدین  – هەولێر

وشە کلیلییەکان: لێکەوتە، لێکەوتەی کۆمەڵایەتی، شەڕی ناوخۆ، ڕاپەڕین، هەرێمی کوردستان.

https://doi.org/10.31271/jopss.10129

پوختە:

ئەم توێژینەوەیە، توێژینەوەیەکی مەیدانیە بۆ لێکەوتە کۆمەڵایەتییەکانی شەڕی ناوخۆی هەرێمی کوردستان (١٩٩٤-١٩٩٨) کە لەنێوان پارتی دیموکراتی کوردستان (KDP) و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان(PUK) ، پاش ڕاپەڕینی ١٩٩١ ڕوویدا و بە قۆناغێکی تاریک لە مێژووی هاوچەرخی کورد دادەنرێت و زیانی گەورە و درێژخایەنی کۆمەڵایەتی، کولتووری و ئابووری و سیاسیی لێکەوتەوە. هەرچەندە هەنگاوی ئاشتەوایی نراوە، بەڵام شوێنەوارە کۆمەڵایەتییەکانی وەک لێکترازانی پەیوەندییەکان، لاوازیی متمانە، گۆڕانکاری لە خێزان لە دیدگای نەوەکاندا، وەک کێشەیەکی ئاڵۆز و گرێکوێرە ماونەتەوە. ساڕێژکردنی تەواوەتی ئەم برینانە پێویستی بە پلانی تۆکمە و هەوڵێکی هەمەلایەنەی بەردەوام هەیە. ئامانجی ئەم توێژینەوەیە دەرخستنی لێکەوتە کۆمەڵایەتییەکانی شەڕی ناوخۆ پاش ڕاپەڕینە لە هەرێمی کوردستان. لەم توێژینەوەیەدا میتۆدی چۆنایەتی بەکارهاتووە لە ڕێگەی چاوپێکەوتنی نیمچە-کراوە لەگەڵ ٢٠ نموونەی مەبەستدار(کە جیاوازی چینایەتی، ڕەگەزی و جوگرافی) لەبەرچاو گیراوە. ئەنجامەکان توێژینەوەکە دەریانخستووەکە شەڕی ناوخۆ بۆتە هۆی لێکترازان و پچڕانی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و لاوازبوونی متمانە. هاوکات گۆڕانکاریی لە سیستەمی بەها کۆمەڵایەتییەکان و ڕۆڵە جێندەرییەکاندا دروستکردووە و بووەتە هۆی ئاوارە بوون و گۆڕانکاری لە پێکهاتەی دیمۆگرافیای ناوچە جیاوازەکانی هەرێمی کوردستان. لە لایەکیترەوە، ژێرخانی پەروەردەیی و تەندروستیی لاواز کردووە، ڕێژەی هەژاری و بێکاریی بەرزکردۆتەوە و سەرمایە مرۆییەکانیشی بەهەدەر داوە.

 

الملخص:

التداعيات الاجتماعية للحرب الأهلية في إقليم كردستان (1994-1998) (دراسة ميدانية)

تتناول هذه الدراسة الميدانية التداعيات الاجتماعية للحرب الأهلية في إقليم كردستان (١٩٩٤-١٩٩٨) التي اندلعت بين الحزب الديمقراطي الكردستاني (KDP) والاتحاد الوطني الكردستاني (PUK) بعد انتفاضة عام ١٩٩١. وتُعتبر هذه الفترة مرحلة مظلمة في تاريخ الكرد المعاصر، حيث خلّفت أضراراً جسيمة وطويلة الأمد على الأصعدة الاجتماعية والثقافية والاقتصادية والسياسية. وعلى الرغم من اتخاذ خطوات للمصالحة، إلا أن آثارها الاجتماعية مثل تفكك العلاقات، وضعف الثقة، والتغيرات في بنية الأسرة ورؤية الأجيال لها، ظلت قائمة كمشكلة معقدة وشائكة. ويتطلب الالتئام الكامل لهذه الجراح خطة محكمة وجهوداً شاملة ومستمرة. يهدف هذا البحث إلى تسليط الضوء على التداعيات الاجتماعية للحرب الأهلية التي أعقبت الانتفاضة في إقليم كردستان. اعتمد البحث المنهج النوعي، من خلال إجراء مقابلات شبه منظمة مع عينة قصدية مكونة من (٢٠) مشاركًا ومشاركة، تم اختيارهم مع مراعاة التباينات الطبقية، والنوع الاجتماعي (الجندر)، والمناطق الجغرافية. أظهرت نتائج الدراسة أن الحرب الأهلية أدت إلى تفكك وتمزق العلاقات الاجتماعية وضعف الثقة. كما أحدثت تغييرات في منظومة القيم الاجتماعية والأدوار المتعلقة بالنوع الاجتماعي (الجندر)، وأسفرت عن نزوح وتغييرات في التركيبة السكانية للمناطق المختلفة في إقليم كردستان. من جانب آخر، أضعفت الحرب البنية التحتية التعليمية والصحية، وزادت من معدلات الفقر والبطالة، وأدت إلى هدر رأس المال البشري.

 

Abstract:

The Social Consequences of Civil War in Iraqi Kurdistan Region (1994-1998) (a field study)

 This is a field study of social consequences of Kurdistan Regional Civil war (1994-1998) between the Kurdistan Democratic Party (KDP) and the Patriotic Union of Kurdistan (PUK) which occurred after 1991 uprising. This period is considered a dark chapter in contemporary Kurdish history, resulted in severe long-lasting social, cultural, economic and political damages. Although, reconciliation steps have been taken, the social impacts such as relationship breakdown, weakened trust, changes in the family generational perspectives remain a complex issue. Complete healing of these wounds requires a solid plan and continuous comprehensive efforts. The aim of this research is to reveal the social consequences of the post-uprising civil war in Kurdistan Region. In this study, qualitative method was used through semi-structured interviews with 20 purposely selected participants (considering class, gender, and geographical differences). The results reveal that civil war caused fragmentation of social relationships and weakened trust. It has also changed the system of social values and gender roles leading to displacement and demographic changes across different areas of Kurdistan Region. On the other hand, it weakened the educational and health infrastructure, increased poverty and unemployment rates, and wasted human capital resources.

 

لیستی سەرچاوەکان:

 سەرچاوە کوردییەکان:

• سەلاح ڕەشید، مام جلال – دیداری تەمەن – لە لاوێتیەوە بۆ كۆشكی كۆماری، بەرگی دووەم، چاپی سێیەم، سلێمانی، چاپخانەی کارۆ، ٢٠١٧.
• محمد حاجی محمود، ڕۆژمێری پێشمەرگەیەک، بەرگی چوارەم، سلێمانی، چاپخانەی دیلان، ٢٠٠٩.
• مەسعود بارزانی، بارزانی و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی کورد، بەرگی پێنجەم، هەولێر، چاپخانەی ڕۆکسانا، ٢٠٢٢.
• نەوشیروان مستەفا، خەون یان مۆتەکە: دیوی ناوەوەی ڕوداوەکانی کوردستانی عێراق (١٩٩٢-٢٠٠٢)، ٢٠٠٩ [ئۆنلاین]لەبەردەستەلە: https://archive.org/details/abo_abdrahman_kordi_barid_20160425_0955 [بەرواری دەستگەیشتن: ٢١ نیسانی ٢٠٢٥].

سەرچاوە عەرەبییەکان:

• نعيمة الحواطي، دور المتغير الإثني-القبلي في تغذية الصراع الداخلي الليبي منذ احتجاجات ١٧ فبراير ٢٠١١، أطروحة دكتوراه غير منشورة، جامعة الجزائر ٣، ٢٠١٩.
• عبود، وسن سعيد و العلوي، نبيل، الصراع المسلح بين الحزبين الديمقراطي الكردستاني والاتحاد الوطني الكردستاني(1994-1998)والموقف الدولي منه. مجلة كلية الاداب، جامعة بغداد، العدد ٢٤: ٢٢٥- ٢٦٦،٢٠١٨.

سەرچاوە فارسییەکان:

• بکر گری استنلی و مورفی کوین. م مورفی، اقتصاد اجتماعی: رفتار بازار در یک محیط اجتماعی، ترجمه‌ی وحید مهربانی، چاپ اول، تهران، نشر نور علم، ٢٠١٧.
• حیدرجانعلی‌زاده چوب‌بستی ، اکبر علیوردی‌نیا و محمدمهدی فرزبد ، «جامعه‌شناسی حافظه جمعی: حوزه مطالعاتی پارادایمیک یا ناپارادایمیک؟»، فصلنامه راهبرد فرهنگ، ٩(٣٦)، ٢٠١٧.
• سعید صادقی جقه، سیاست حافظه، خاطره جمعی و امنیت ملی، فصلنامه مطالعات راهبردی، ٢٥(٣)، ٢٠٢٣، صص ٧-٥١.
• فاطمه آقاجری، «تحلیل جامعه‌شناختی سرمایه اجتماعی از منظر رابرت پاتنام»، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، ٣(١٠)، ٢٠١٤.
• گیدنز، آنتونی، جامعەشناسی، ترجمە، حسن چاوشیان، تهران، نشر نی،٢٠٠٩.
• لاک، جان، دو رسالە حکومت، ترجمە، حمید زرگری، تهران، انتشارات آگاە،٢٠١٧.
• محسن راشدی، «نظریه مبادله اجتماعی (جورج هومنز)»، کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران، 2023. [آنلاین] دسترس‌پذیر در: https://sid.ir/paper/1145694/fa [بازدید: 12 آوریل 2025].
• هانتینگتون، ساموئل، موج‌های دموکراسی، ترجمە، محمد مصدق، تهران، نشر فرهنگ معاصر،٢٠١٦.

سەرچاوە ئینگلیزییەکان:

• Flint, C., & Taylor, P. J. (2018) Political geography: world-economy, nation-state and locality. Routledge.‏
• Basedau, M.; Pfeiffer, B., & Vüllers, J. (2016) Bad religion? Religion, collective action, and the onset of armed conflict in developing countries. Journal of conflict Resolution, 60(2): 226-255.‏
• Berg, B. L. (2004) Methods for the social sciences. Qualitative Research Methods for the Social Sciences. Boston: Pearson Education, 191.‏
• Bishku, M.B. (2002) ‘The Kurdish predicament in Iraq: a political analysis’, Journal of Third World Studies, 19(2): 52-54.
• Bormann, N.-C., Cederman, L.-E., & Vogt, M. (2015) Language, Religion, and Ethnic Civil War. Journal of Conflict Resolution, 61(4), 744-771. https://doi.org/10.1177/0022002715600755 (Original work published 2017)
• Brown, A. (2021) The mark of the researcher’s hand: the imperfections of craft in the process of becoming a qualitative researcher. Management Learning, 52(5): 541-558.‏
• Burr,V.(2015)Social Constructionism (3rd ed.). Routledge. Available at: https://doi.org/10.4324/9781315715421 [Accessed: 12 Dec. 2024]
• Coser, L. A. (1956) The Functions of Social Conflict. Free Press.
• Creswell, J. W., & Poth, C. N. (2016) Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. Sage publications.‏
• Denny, E., & Weckesser, A )2022( How to do qualitative research?. Bjog, 129. Available at: https://doi.org/10.1111/1471-0528. 17150 [Accessed: 1 Dec. 2024]
• Denzin, N. K. (2012) Triangulation 2.0 . Journal of Mixed Methods Research,Vol. 6(2). Available at: https://doi.org/10.1 177/1558689812437186 [Accessed: 1 Dec. 2024]
• Durkheim, E. (2016) The Division of Labor in Society. London: Routledge.
• Fearon, J. D., & Laitin, D. D. (2003) Ethnicity, insurgency, and civil war. American political science review, 97(1), 90.‏
• Galtung, J. (2018) Violence, peace and peace research. Organicom, 15(28): 33-56.‏
• Guillemin, M., & Gillam, L. (2004) Ethics, reflexivity, and “ethically important moments” in research. Qualitative inquiry, 10(2): 261-280.‏
• Gunter, M. M. (2017) The Kurds: A modern history. Markus Wiener Publishers.
• Gunter, M.M. (1999) The Kurdish predicament in Iraq: A political analysis. London: Macmillan.
• Hiltermann, J.R. (2008) To protect or to project?. Middle East Report, (247).
• Jabar, F. A., & Mansour, R. (Eds.). (2019) The Kurds in a Changing Middle East: History, Politics and Representation. Bloomsbury Publishing.‏
• McCubbin, H.I. and Patterson, J.M., (2014) The family stress process: The double ABCX model of adjustment and adaptation. In: H.I. McCubbin, M.A. Sussman and J.M. Patterson, eds. Social Stress and the Family: Advances and Developments in Family Stress Theory and Research. London: Routledge:7–37.
• McDowall, D. (2021) A modern history of the Kurds. London: Bloomsbury Publishing.
• Miles, M.B., Huberman, A.M. and Saldaña, J., (2014) Qualitative Data Analysis: A Methods Sourcebook. 3rd ed. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.​
• Mills, C.W., (2018) The power elite. In: D.B. Grusky and J. Hill, eds. Inequality in the 21st century. London: Routledge: 80-88.
• Moser, C. O., & Clark, F. C. (Eds.) (2001) Victims, perpetrators or actors?: Gender, armed conflict and political violence. Palgrave Macmillan.‏
• Natali, D. (2010) The Kurdish Quasi-State: Development and Dependency in Post-Gulf War Iraq. Syracuse: Syracuse University Press.
• O’Leary, B.; McGarry, J., & Salih, K. (Eds.) (2006) The future of Kurdistan in Iraq. University of Pennsylvania Press.‏
• Opendak, M.; Offit, L.; Monari, P.; Schoenfeld, T.; Sonti, A.; Cameron, H., & Gould, E. (2016) Lasting Adaptations in Social Behavior Produced by Social Disruption and Inhibition of Adult Neurogenesis. The Journal of Neuroscience, 36(26): 7027-7038. Available at: https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.4435-15.2016 [Accessed: 11 Feb. 2025].
• Patton, M. Q. (2014) Qualitative research & evaluation methods: Integrating theory and practice. Sage publications.‏
• Putnam, R. D. (2000) Bowling alone: The collapse and revival of American community. Simon & Schuster.
• Putnick, D. L., & Bornstein, M. H. (2016). GIRLS’AND BOYS’LABOR AND HOUSEHOLD CHORES IN LOW-AND MIDDLE-INCOME COUNTRIES. Monographs of the Society for Research in Child Development, 81(1), 104.‏
• Riessman, C. K. (2008). Narrative methods for the human sciences. Sage.‏
• Rogo, E. (2024) ‘Exploring Qualitative Research’, Journal of Dental Hygiene, 98(4), pp. 56-61.
• Romano, D. (2010) ‘Iraqi Kurdistan: Challenges of Autonomy in the Wake of US Withdrawal. International affairs, 86(6):1345-1359.
• Sambanis, N. (2004). What Is Civil War? Conceptual and Empirical Complexities of an Operational Definition. Journal of Conflict Resolution, 48(6), 814.
• Stansfield, G. (2013) ‘The unravelling of the post‐First World War state system? The Kurdistan Region of Iraq and the transformation of the Middle East’, International Affairs, 89. Available at: https://doi.org/10.1111/1468-2346.120 17 [Accessed: 2 Feb. 2025]
• Tilly, C. (2022) The Politics of Collective Violence. Cambridge University Press, pp. 30-35.
• Wahlbeck, Ö. (2012) The Kurdish refugee diaspora in Finland. Diaspora Studies, 5:44-57.

Full Text