توێژەر: تەحسین وسو عەبدوڵڵا

 

بەرایی

لێدوانی فەرمی و میدیایی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، سەبارەت بە سروشتی پەیوەندیی لەگەڵ ئێران و ئاسۆی دەستپێکردنی خولەکانی دانوستانەکانی نێوان هەردوو وڵات دەستی پێکرد، هەروەها خستنەڕووی هەڵوێستەکانی لە چوارچێوەی نامەکەی بۆ عەلی خامنەیی، ڕێبەری باڵای شۆڕشی ئیسلامیی ئێران، دووپاتی لەسەر کراوەتەوە. ترەمپ زیاتر ڕوون و وردتر بوو لە پێناسەکردنی ئەو چەمکە بنەڕەتییانەی کە ئیدارەی ئەمریکا هەوڵی بەدەستهێنانی دەدات، بە پشتبەستن بە داتاکان لە خولی یەکەم و دووەمی دانوستانەکانەوە سەر هەڵدەدات.

هەموو ئەو تێبینییانەی لەسەر ژمارەیەکی زۆر لە دەزگا فەرمی و میدیاییەکان خراونەتە ڕوو، هەروەها لێدوانەکانی کۆشکی سپی و وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، هەڵوێستی ڕاستەقینەی ئەمریکایان لە بەرامبەر بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران و پێویستیی کارکردن بۆ هەڵوەشاندنەوەی، یان سنووردارکردنی کاریگەرییەکەی دووپات کردەوە، بەمەش ڕێگری لە دەسەڵاتدارانی کۆماری ئیسلامیی دەکات، کە بگات بە بەرهەمهێنانی بۆمبی ئەتۆمی. هەروەها جەخت لەسەر پێویستیی دۆزینەوەی ئەو ئامرازانە کراوەتەوە، کە دەستەبەری مەرجە بنەڕەتییەکان دەکات، لە چوارچێوەی تاوتوێکردنی بەرنامەکانی مووشەک، فڕۆکەی بێفڕۆکەوان، لەگەڵ پڕۆژە ستراتیژییە ناوچەییەکان، کە خۆی لە پاڵپشتیی میلیشیا چەکدارەکان دەبینێتەوە.

بە لەبەرچاوگرتنی ئەم ڕاستییە چەسپێنراوانە و سەرەڕای کۆتاییهاتنی دوو خولی دانوستانەکان کە فۆرمولەیەکی نوێی پەسەند کرد کە لایەنی ئەمریکی و ئێرانی لەسەری ڕێکەوتبوون، بۆ پێکهێنانی لێژنەی تەکنیکیی هاوبەش بۆ لێکۆڵینەوە لە ئامرازەکانی گەیشتن بە فۆرمێکی پەسەندکراو بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ چالاکییە ئەتۆمییەکانی ئێران، کە گرنگییەکی ستراتیژی پێکدەهێنێت بۆ ئامانجەکانی ئەمریکا لە ئەنجامدانی دیالۆگ و کۆبوونەوەی هاوبەش.

لایەنی ئێرانی بەردەوامە لە پشتبەستن بە سیاسەتی درێژکردنەوەی کات و دۆزینەوەی بیانوو بۆ درێژەدان بە دیالۆگ و هەوڵدان بۆ بەدەستهێنانی گەرەنتیی ئەمریکی بۆ پاراستنی سیستەمی سیاسی لە تاران و هەڵگرتنی سزا ئابوورییەکان، کە نیگەرانییەکی گەورە بۆ دانوستانکاری ئێران پێکدەهێنن کە وەک ئامانجێکی ستراتیژی دەزانێت، کە شایستەی ئیمتیازاتی سیاسی و ڕاگرتنی کاریگەریی ڕیاکتۆری ئەتۆمییە.

بە لەبەرچاوگرتنی سروشتی ئەو قەیرانە گەورانەی کە کۆمەڵگەی ئێران بەدەستییانەوە دەناڵێنێت و بارگرانییەکی قورس بۆ سەرکردایەتیی ئێران پێکدەهێنن، کە ترسی ئەوەی هەیە دۆخەکە بەرەو هەڵکشان بچێت و چڕیی ناڕەزایی و خۆپیشاندانە جەماوەرییەکان مانەوە و بەردەوامیی دەسەڵاتی ئێستا بخاتە بەردەم هەڕەشەی جدی. لەسەر ئاستی ناوخۆدا، لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا ئەم حاڵەتە زۆر بەدیاریکراوی بەدی کراوە، بە جۆرێک، هەندێک جار ناڕەزاییەکان تەنگیان بە کۆماری ئیسلامیی هەڵچنیوە.

ئیدارەی ئەمریکا زۆر بەوردی و لەنزیکەوە چاودێریی بارودۆخی ناوخۆی ئێران دەکات و بەوردی لێکۆڵینەوە لە دەرەنجامەکانی و ئەو ڕووداو و ڕاستییانە دەکات، کە سەر هەڵدەدەن و ئەمەش کاریگەریی (ڕاستەوخۆ/ ناڕاستەوخۆ) دەخاتە سەر سروشتی دانوستانە بەردەوامەکانی نێوان هەردوو وڵات.

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، لە ڕێگەی چاوپێکەوتنەکەیەوە لەگەڵ گۆڤاری (تایم)، ئامادەیی خۆی بۆ دیدار لەگەڵ مەسعود پزیشکیان، یان عەلی خامنەیی، ڕێبەری باڵای ئێران دەربڕیوە، بە ئامانجی گەیشتن بە ڕێگایەکی پێشکەوتوو لە دانوستانی ڕاستەوخۆ، بە مەبەستی دەستەبەرکردنی ئامانجەکانی.

کەواتە، بە شێوەیەکی گشتی، بۆ چاودێران لەسەر ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتی ڕوون بووەتەوە، کە ئیدی واشتنۆن، بەتایبەتیش ئیدارەی ترەمپ لەگەڵ تاران نیازی ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆ (سەربازی)ی نییە، بەڵکو بەپێچەوانەوە، بەدوای ئەو ئامرازانەدا دەگەڕێ کە گرەنتیی چارەسەری سیاسی و دبلۆماسی دەکەن، بۆ گەیشتن بە ڕێکەوتنێکی هەمیشەیی، نەک کاتی، کە ڕێگریی لە ئێران بکات لە دەستکەوتنی چەکی ئەتۆمی.

لە هەمانکاتیشدا، کۆتایی بە ڕۆڵی سیاسیی کاریگەرانەی ناوچەیی تاران بێنێت، یانیش بازنەی فراوانی کاریگەرییەکانی تاران لەسەر ئاستی ناوچەکە زۆر سنووردار بکات. ئەو گوشارە جۆراوجۆرانەی ئەمریکا لەپێناو دوو ئامانجی سەرەکییدا جێگەیان دەبێتەوە لە کاتی ئێستادا، ئەوانیش؛ یەکەم: ڕاگرتنی پشتیوانییەکانی تاران بۆ میلیشیا چەکدارەکان، دووەم ڕاگرتنی یان سنووردارکردنی بەرنامەی ئەتۆمی. لە بەرامبەردا ئامانجی سەرەکیی تاران لە قۆناغی ئێستای دانوستانەکان ئەوەیە، کە گەمارۆ ئابوورییەکانی سەری هەڵبگیرێت، یان تەواو سووک بکرێن، بۆ ئەوەی تاران بگەڕێتەوە نێو بازاڕە جیهانییەکان، بەتایبەتی لە بواری نەوت و غازدا.

لەم لێکۆڵینەوە شیکارییەدا ئاڵنگاریی و دەرفەتەکانی بەردەم واشتنتۆن و تارانە لە پرسی ڕێکەوتنی نێوانیان خراوەتتەڕوو، بۆ ئەم مەبەستەش سەرەتا لە تەرەوی یەکەم باگکراوەندێکی مێژوویی پەیوەندییەکان باسکراوە بۆ زانینی ئەزموونی چل و شەش ساڵی ڕابردووی پەیوەندییەکان، لە تەوەری دووەمدا گەڕی دانوستاندنەکان، لە تەوەری سێیەمدا ڕوانگەی توندی واشنتۆن ئاڕاستەی بەرەو ڕێکەوتن قورس دەکات و  لە تەوەری چوارەمدا نا دڵنیایی و ترسی تاران لە ئەمریکا خراوەتە ڕوو، لە کۆتایشدا شیکارییەکە بەو دەرەنجامێکی ناڕوون گەیشتووە سەبارەت بە گەیشتن بە ڕێکەوتنی کۆتایی نێوان واشنتۆن و تاران.

تەوەری یەکەم: باگکراوندی خێرای مێژوویی پەیوەندییەکان دوای شۆڕشی ئیسلامیی

شۆڕشی ئێران لە ساڵی 1979 گۆڕانکاریی چۆنایەتی لە پەیوەندییەکان لەگەڵ ئەمریکادا هێنایە ئاراوە، لەگەڵ هەڵکشانی سەربەخۆیی و دوژمنایەتی بەرامبەر نفوزی ئەمریکا. چەند پرسێک ڕۆڵێکی بەرچاویان هەبوو لە گەیاندنی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات بۆ ئاستی پچڕانی و تەواوەتی کۆتایی هێنان بە پەیوەندییەکان.^(١)

لە ١١ی شوباتی ١٩٧٩دا ڕژێمی شا کە هاوپەیمانێکی سەرەکی ئەمریکا بوو، ڕووخا. ئیدارەی کارتەر هەوڵیدا پەیوەندی لەگەڵ ڕژێمی نوێ دروست بکات، بەڵام ئەم هەوڵانە لە ٤ی تشرینی دووەمی ١٩٧٩دا تووشی پاشەکشەی بەرچاو بوو، دوای ئەوەی خوێندکارانی ئێران باڵیۆزخانەی ئەمریکایان لە ئێران داگیرکرد و ٦٦ دیپلۆماتکاری ئەمریکییان بە بارمتە گرت بۆ ماوەی (٤٤٤) ڕۆژ. بە پێی ڕێکەوتنی جەزائیر لە ٢٠ی ژانویەی ١٩٨١ ئازاد کران، لە ٧ی نیسانی ١٩٨٠ پەیوەندییەکانی ئێران و ئەمریکا پچڕا، ئەمەش دوای دوو هەفتە لە هەوڵێکی سەربازیی شکستخواردوو بۆ ئازادکردنی بارمتە ئەمریکییەکان.^(٢) هەر لەبەر ئەمەشە کە پەیوەندییەکانی ئەمریکا و ئێران بە دوژمنکارانە وەسف کرا. لەو قۆناغەدا هەر لایەنێک ئەوی دیکەیان بە سپۆنسەرکردنی هێزەکانی خراپەکاری و تیرۆر تۆمەتبار دەکرد. گوتاری سیاسی ئێران، ئەمریکای وەک شەیتانی گەورە، لە پشت هەموو خراپەکارییەکانی جیهانەوە وێنا دەکرد و قوربانییەکانی ئەو گەلە ستەملێکراوانە بوون کە کۆماری ئیسلامیی بەرگرییان لێدەکات. هاوکات گوتاری سیاسی ئەمریکا ئێرانی خستە سەرووی لیستی ئەو دەوڵەتانەی کە پشتیوانی تیرۆر دەکەن و کار بۆ زیانگەیاندن بە بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لە سەرانسەری جیهاندا دەکەن.

ئەمریکا لە دوای سەرکەوتنی شۆڕشی ئیسلامییەوە توانی زلهێز و دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان ڕازی بکات کە ئێران بخەنە ژێر گەمارۆی ئابوورییەوە. لە ئەنجامدا گەلی ئێران بەدەست کەمبوونەوەی سەرچاوەکان و بەربەستەکانی گەشەسەندنیانەوە دەناڵێنێت و توانای ئێران بۆ کاریگەری لەسەر بەرژەوەندییەکانی ستەملێکراوانی سەر زەوی لاواز کرد کە شۆڕشی ئیسلامیی وەک بنەما و پەیامێکی سەرەکی پەیڕەوی دەکرد.^(٣)

بۆیە پەیوەندی لەگەڵ ئەمریکا کێشەیەکی ڕاستەقینەی بۆ سیاسەتی دەرەوەی ئێران دروست کرد، بەتایبەتی دوای ساڵی 1979، ئێران سوودی لە ئایدۆلۆژیای موعتەزیلی وەرگرت بۆ پەرەپێدانی ستراتیژی خۆی بۆ پەیوەندییەکەی لەگەڵ ئەمریکا، بەتایبەتی بە دانانی بکەری گوناهێکی گەورە لە پێگەیەکدا لە نێوان دوو هەڵوێستدا: باوەڕ و بێباوەڕی. چونکە لەگەڵ پرەنسیپی ئیسلامیی جێنشینی و ڕەتکردنەوە (یان دڵسۆزی و ڕەتکردنەوە) یەکدەگرێتەوە، و بنەمای نە ڕۆژهەڵات و نە ڕۆژئاوا، کە سیاسەتی دەرەوەی ئێران لەسەری بنیات نراوە و جێبەجێکردنیشی دەبێتە هۆی فراوانبوون لە بازنەی پەیوەندییەکانی ئێراندا، بەو پێیەی پەیوەندی لەگەڵ ئەمریکا بە پێی ئەوەی کە بەرژەوەندی هاوبەش دیاریی دەکات فراوانتر و بچوک دەبێتەوە، و بنەمای تەقیەی سیاسیش دەتوانێت ڕۆڵێکی کاریگەر بگێڕێت چارەسەرکردنی ئەو کێشانەی کە لەوانەیە لە نێوان هەردوو لایەنی خاوەن بەرژەوەندیدا سەرهەڵبدەن.^(٤)

تەنانەت دوای قەیرانی بارمتەگرتنی ئەمریکییەکان لە باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە ئێران و بلۆک کردنی سەروەت و سامانی ئێران لە بانکەکانی ئەمریکا و سەپاندنی سزا بەسەر ئێران، پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی نێوان دوو وڵات تا شەش مانگ دوای دەستبەسەرداگرتنی باڵیۆزخانەی ئەمریکا بە تەواوی نەپچڕان بوون، بەڵکو لە واشنتۆن لە ترسی چوونە پاڵ بلۆکی ڕۆژهەڵاتی / یەکێتی سۆڤیەت پێشوو دەرگای بە ڕووی ڕژێمی نوێی ئێراندا بە کراوەیی هێشتبوویەوە. ^(٥)

پەیوەندی دیپلۆماسی نێوان ئێران و ئەمریکا لە ٧ی نیسانی ١٩٨٠ پچڕا، حکومەتی سویسرا لە ٢٤ی نیسانی ١٩٨١ەوە بەرپرسیارێتی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکای لە ئێران لە ئەستۆ گرت و پاکستانیش بەرپرسیارێتی بەرژەوەندییەکانی ئێرانی لە ئەمریکا لە ئەستۆ گرت. ئەم بڕیارە بەپێی ڕێکەوتنی جەزائیر لە ساڵی ١٩٨١ دەستبەردار بوو، کە لە ئەنجامدا بارمتە ئەمریکییەکان ئازادکران. بەڵام ئەمە نەبووە هۆی ڕێگری لە سەپاندنی سزا نوێیەکانی ئەمریکا بەسەر ئێران لە ساڵی ١٩٨٤.^(٦)

لە ئەنجامدا نیگەرانییەکانی ئەمریکا سەبارەت بە بەدواداچوونی ئێران بۆ چەکی ئەتۆمی دوای شۆڕشی ئیسلامی زیاتر بوو، ئەمەش لە ژێر ڕۆشنایی پلانە ڕاگەیەندراوەکانی بۆ درێژەدان بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی بەڵام بە بەدەستهێنانی ڕیاکتۆری ئەتۆمی بچوکتر لەوەی پێشتر خاوەنی بوو. ئەمەش وایکرد ئیدارەی سەرۆک ڕۆناڵد ڕیگان سیاسەتێکی خۆپارێزی لەسەر بنەمای ڕێگریکردن لە گواستنەوەی تەکنەلۆژیای ئەتۆمی بۆ ئێران جێبەجێ بکات و بڕیارنامەیەک دەرچوو. لە مانگی ئەیلولی ساڵی ١٩٨٢ بڕیارێک درا بۆ سەپاندنی سنووردارکردن بۆ هەناردەکردنی ئەتۆمی دوو بەکارهێنان لە ئەمریکاوە بۆ ژمارەیەک وڵات، دیارترینیان ئێران بوو، هەروەها داوای لە وڵاتانی هاوپەیمان و دۆست بکرێت کە ڕێگری لەو وڵاتانە بکەن، کە تەکنەلۆژیای ئەتۆمی پێشکەوتوویان پێ بگات. ساڵی 1991 هەوڵی ئێران بۆ گواستنەوەی کەرەستەی ئەتۆمی لە ئەمریکاوە بۆ ئێران دۆزرایەوە. ^(٧)

پەیوەندی ئێران لەگەڵ ئەمریکا دوای شۆڕشی ئیسلامیی لە چوارچێوەی سێ قوتابخانەی فیکری لەناو سیستەمی سیاسی ئێران لێکدانەوەی بۆ کراوە: ^(٨)

قوتابخانەی یەکەم: ئەم قوتابخانەیە پێی وایە ئەمریکا ناتوانێت دەستبەرداری سیاسەتی هەژموونی خۆی بێت. لە ئاکامدا کۆماری ئیسلامیی ئێران ئەم هەژموونە ئەمریکییە ڕەتدەکاتەوە و ئامانجی ستراتژیکی ئەمریکا ڕووخاندنی ڕژێمی هەنووکەیی لە ئێرانە. ئەم قوتابخانەیە گومانی هەیە لە هەر هەوڵێکی ئاشتەوایی کە لەلایەن ئەمریکاوە سپۆنسەر دەکرێت، بەڵام بە توندی توانەوەی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات ڕەت ناکاتەوە.

 قوتابخانەی دووەم: ئەم قوتابخانەیە پێی وایە دوژمنایەتییەکی سروشتی لەنێوان ئێرانی ئیسلامیی و ڕۆژئاوادا هەیە، ڕێگەکەش بەرخۆدان و خۆڕاگرییە تا ئەمریکا دان بە ئێراندا بنێت. دانوستان لەگەڵ ئەمریکا واتە قبووڵکردنی شکست، هێڵی سوور.

 قوتابخانەی سێیەم: پێیان وایە کە ئەمریکا هەوڵی گۆڕینی نیزام لە ئێران دەدات ئەگەر بتوانێت، بەڵام ئەوان پێیان وایە بەرژەوەندی هاوبەش زۆرن. تیرۆر و توندڕەوی نوێنەرایەتی دوژمنێکی هاوبەش و مەترسیدار بۆ هەردوو ئێران و ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لە ناوچەکەدا دەکەن. ئەم قوتابخانەیە جەخت لەوە دەکاتەوە کە مەترسییەکانی بەردەم هەردوولا ناچاریان دەکات هاوکاری بکەن.

تەوەری دووەم: خولی دانوستانەکان

خولی یەکەمی دانوستانەکان لە مەسقەت لەسەر دیاریکردنی ڕێڕەو و فۆرمی دانوستانەکان بوو،^(٩) لە کاتێکدا خولی دووەم لە ڕۆما سەرنجی لەسەر دانانی چوارچێوەیەک بوو بۆ چۆنیەتی بەردەوامبوونی دانوستانەکان. بە گوتەی وەزیری دەرەوەی ئێران عەباس عێراقچی، هەردوولا ڕێکەوتن لەسەر دەستپێکردنی پەرەپێدانی چوارچێوەیەک بۆ ڕێکەوتنێکی ئەتۆمی ئەگەری و بەرپرسێکی ئەمریکیش دانوستانەکانی بە “پێشکەوتنی زۆر باش” وەسف کرد.^(١٠) لە 23ی نیساندا، کۆبوونەوەیەکی ئاستی پسپۆڕان لە مەسقەت لە نێوان هەردوو وڵات بەڕێوەچوو، کە بەرپرسێکی ئێرانی بە “سەخت و ئاڵۆز ” وەسفی دانوستاندنەکانی کرد. لە ٢٦ی نیساندا جارێکی دیکە خولی سێیەم لە شاری مەسقەت بەڕێوەچوو، کە بە گوتەی عێراقچی، هەردوولا خاڵی نووسراویان ئاڵوگۆڕ کرد و بەشداری “گفتوگۆی قووڵتر و وردتر”یان کرد. بەرپرسێکی باڵای ئیدارەی ئەمریکا گفتوگۆکانی بە “ئەرێنی و بنیاتنەر” وەسف کرد.^(١١) هەرچەندە هەردوولا ڕێکەوتن لەسەر ئەنجامدانی خولی چوارەمی دانوستانەکان لە ڕۆما لە 3ی ئایاری 2025، بەڵام بە هۆکاری لۆجستی دواخرا. پێدەچێت دواخستنی سزاکە بەهۆی ئەو سزا نوێیانەوە بووبێت کە لە ٣٠ی نیساندا لەلایەن وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکاوە دژی ئەو کۆمپانیایانە ڕاگەیەندرا کە بە وتەی خۆی پەیوەندییان بە تارانەوە هەیە و تێوەگلاون لە بازرگانی نایاسایی نەوت و پترۆکیمیایی ئێران.^(١٢)  دواتر  پێش خولی چوارەمی دانوستانەکان، پیت هێگسێس وەزیری بەرگری ئەمریکا هەڕەشەی لە ئێران کرد بەهۆی پشتیوانیکردنی لە حوسییەکان لە یەمەن. ^(١٣) بەڵام ئەم دواخستن و پەرەسەندنە نەبووە هۆی داڕمانی دانوستانەکان، چونکە هەردوولا هەوڵدەدەن خۆیان بەدوور بگرن بۆ ڕووبەڕوو بوونەوەی ڕاستەوخۆ.

چوارەمین خولی دانوستانەکانی نێوان ئێران و ئەمریکا سەبارەت بە بەرنامەی ئەتۆمی ئێران لە مەسقەتی پایتەختی عومان لە ١١ی ئایاری ٢٠٢٥ بەڕێوەچوو. بەدر ئەلبوسەیدی، وەزیری دەرەوەی عومان لە پۆستێکدا لە پلاتفۆرمی تویتەر ڕایگەیاند، “ئەمڕۆ (١١/٥/٢٠٢٥) خولێکی دیکەی دانوستانەکانی نێوان ئێران و ئەمریکا لە شاری مەسقەت کۆتایی پێهات. گفتوگۆکان بیرۆکەی بەنرخ و داهێنەرانەیان لەخۆگرتبوو کە ڕەنگدانەوەی خواستی هاوبەشە بۆ گەیشتن بە ڕێکەوتنێکی هاوسەنگ و گونجاو”. دانوستانەکان زیاتر لە سێ کاتژمێری خایاندووە و بەهۆی هەندێک جیاوازی دیدگاکانەوە، بەتایبەتی سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران. شرۆڤەکارێکی سیاسی عومان بە ئاژانسی هەواڵی شینخوای چینی ڕاگەیاند، “ئەم خولەی دانوستانەکانی نێوان ئەمریکا و ئێران گرنگ و چارەنووسسازە، بەو پێیەی پێشبینی دەکرێت چارەسەری ئەو پرسانە بکات کە پەیوەندییان بە قووڵایی ناکۆکییەکانەوە هەیە. ^(١٣)

پێنجەمین خولی دانوستانی ناڕاستەوخۆی ئێران و ئەمریکا سەبارەت بە بەرنامەی ئەتۆمی ئێران بە نێوەندگیری سوڵتانییەتی عومان ڕۆژی هەینی لە ڕۆما کۆتایی هات. قۆناغی یەکەم لە 12ی نیسان لە شاری مەسقەت دەستی پێکرد.

بەدر ئەلبوسەیدی، وەزیری دەرەوەی عومان ڕایگەیاند، “ئەمڕۆ لە ڕۆما، قۆناغی پێنجەمی دانوستانەکانی ئێران و ئەمریکامان کۆتایی پێهێنا. هەندێک پێشکەوتنمان بەدەستهێنا، هەرچەندە بێ ئەنجام بێت. هیوادارین لە چەند ڕۆژی داهاتوودا ئەو پرسانەی کە ماون ڕوون بکەینەوە، ڕێگە بە پێشکەوتن بەرەو ڕێکەوتنێکی بەردەوام بدات”. دوای تەواوبوونی گفتوگۆکان وەزارەتی دەرەوەی ئێران ڕایگەیاند؛ دانوستانەکان لە کەشێکی ئارامدا بەڕێوەچوون. پێشتر ئاژانسی هەواڵی تەسنیم بڵاویکردەوە، خولی پێنجەمی دانوستانەکان لە ڕۆما بە سەرۆکایەتی عەباس عێراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران و ستیڤ ویتکۆف، نێردەی تایبەتی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەستیپێکردووە و عومان نێوەندگیری کردووە. ^(١٤)

شەشەمین گەڕی دانوستانەکان وا بڕیار بوو ڕۆژی یەکشەممە ١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ بەڕێوەبچێت بەڵام شەڕی ئیسرائیل و کۆماری ئیسلامیی ئێران ئەم گەڕەی دانوستانەکانی نەک تەنها پەکخست، بەڵکو  ئەم جەنگە لەوانەیە ببێتە هۆی گۆڕانکاری زۆر گەورە لەسەر ئاستی ناوچەکەدا. وەزیری کاروباری دەرەوەی عومان بەدر ئەلبوسەعیدی ۆژێک بەر لە وادەی بەڕێوەچوونی دانوستانەکان (١٤ی حوزەیران) ڕایگەیاند کە گەڕی شەشەمی دانوستانەکان بەڕێوەناچن. ^(١٥) ئەمەش دوای ئەوە هات کە ڕۆژی هەینی ١٣ی حوزەیران ئیسرائیل زۆر بە چڕی هێرشی کردە سەر ئێران. ئەم جەنگە دۆخی دانوستانەکانی بە تەواوی گۆڕی. لێکدانەوەکان لەم بارەوە دوو ئاڕاستەن، یەکێکیان پێیوایە ئەم جەنگە مەبەستی سەرەکی بۆ ئەوەیە کە ئێران بە تەواوی ڕازی بێت بە مەرجەکانی ئەمریکا و ڕاگرتنی پیتاندنی یۆرانیۆم کە ئیسرائیل بەردەوام جەختی لەسەر ئەوە دەکردەوە کە تاران تەنها یاری لەگەڵ کات دەکات بۆ ئەوەی بەرنامە ئەتۆمییەکەی تەواو بکات، بە تایبەتی سەربازی کۆماری ئیسلامیی ئێران کە زۆر توند بوون لەم بارەوە. ئاڕاستەیەکی دیکەش هەیە شرۆڤەکاران وای بۆ دەچن کە ئیدی ئەم جەنگە تەنها جەنگی نێوان ئێران و ئیسرائیل نییە، بەڵکو  بەشێک لە دەوڵەتانی عەرەبیش لەگەڵ ئەوەن کە ئێران لاواز بکرێت لە رێگەی گورزی سەربازییەوە. ئەمەش لەڕووی ستراتیژییەوە خزمەت بە بەرژوەندی ئەو دەوڵەتە عەرەبیانە دەکات کە بەردەوام ئێران مەترسی لەسەر خۆیان دەبینن.

تەوەری سێیەم: ڕوانگەی توندی واشنتۆن ئاڕاستەی بەرەو ڕێکەوتن قورس دەکات!

ئامانج ستراتیژیی گشتی ئەمریکا ئەوەیە، کە ئایا ئیدارەی ئەمریکا بە سەرۆکایەتی دۆناڵد ترەمپ ئەوە قبووڵ دەکات کە  ئێران بگاتە ئاستی پیتاندنی یۆرانیۆم، کە ئەمەش شایستەی بەرهەمهێنانی چەکی ئەتۆمی دەبێت ئەگەر بڕیاریدا بێت.^(١٦) ئەم سیناریۆیە لە ڕێکەوتنە ئەتۆمییەکەی ساڵی ٢٠١٥ لەگەڵ ئێراندا ئامادەبوو، دواتریش کاتێک ترەمپ لێی کشایەوە. ڕێکەوتنەکە ڕێگەی بە ئێران دا کە ژێرخانی ئەتۆمی و دامەزراوە ئەتۆمییەکانی و سەنتەرفیوژەکانی بپارێزێت. لەم ڕوانگەیەوە بەشێک لە بەرپرسانی ئیدارەی ترامپ دەڵێن کە دەبێت بەرنامەی ئەتۆمی ئێران بە تەواوی هەڵبوەشێنرێتەوە. هەروەها سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل بنیامین ناتانیاهۆ داوای ئەمە دەکات و پێداگری لەسەر ئەوە دەکات کە تاکە ڕێکەوتنێک کە ئیسرائیل قبووڵی دەکات هەڵوەشاندنەوەی ئەو بەرنامەیە، هاوشێوەی ئەوەی لە ساڵی ٢٠٠٣ لە لیبیا ڕوویدا، “لەژێر چاودێری و جێبەجێکردنی ئەمریکادا”. ئەگەر ئەمە ڕوونەدات، ئەوا پەنابردنە بەر “بژاردەی سەربازی” کراوە دەبێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئێران.^(١٧) لە لایەکی تریشەوە لە ئیدارەی ترەمپ کەسانێک هەن کە پێیان وایە ئەم بژاردەیە ناواقیعییە و ئێران ناتوانێت قبووڵی بکات. ئەگەر واشنتۆن لەسەر ئەم مەرجە پێداگری بکات، ترەمپ ناچار دەبێت شەڕ لەگەڵ ئێران بکات، بەو پێیەی زیاتر لە جارێک هەڕەشەی کردووە. بەباشی دەزانرێت کە گفتوگۆکانی ناو ئیدارەی ترەمپ سەبارەت بە ئێران هێشتا بەردەوامن.

ڕوانگەی یەکەم کە باوەڕی بە ئەولەویەتی چارەسەری دیپلۆماسی هەیە، تەنانەت ئەگەر ئەمە پاراستنی ژێرخانی ئەتۆمی ئێرانی سنووردار و چاودێری توندی ئێرانیش لەخۆ بگرێت، جێگری سەرۆک کۆمار ج. ویتکۆف بەرپرسانی ئیدارەی ترەمپی ئاگادار کردەوە کە پێداگری لەسەر هەڵوەشاندنەوەی تەواوەتی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بە مانای هیچ ڕێکەوتنێک نایەت و هەربۆیە بەدیلەکە لێدانی دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێرانە، لەگەڵ کاردانەوەی ئەمنی و سیاسی و ئابووری کە ئەمە بۆ بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بەدوای خۆیدا دەهێنێت.^(١٨)

ڕوانگەی دووەم کە داوای هەڵوەشاندنەوەی تەواوەتی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران دەکات، بریتین لە مارکۆ ڕوبیو وەزیری دەرەوە، مایک واڵتز، ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی (بەم دواییە لەلایەن ترەمپەوە لە کارەکەی دوورخرایەوە) و سیناتۆر لیندسی گراهام کە هاوپەیمانێکی نزیکی ترەمپە. ئەم گرووپە پێیان وایە کە پاراستنی بەرنامە و دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران، ترەمپ بەرەوڕووی ڕەخنەی بەرچاو دەبنەوە، بەو پێیەی کە “هەڵەی” ئیدارەی باراک ئۆباما دوبارە دەکاتەوە، کە پێشتر ترەمپ بە “کارەسات” وەسفی کردووە.^(١٩) ئەم گرووپە هەروەها دەڵێن ئێران لە هەموو کاتێک لاوازترە بەهۆی ئەو زیانانەی کە ئیسرائیل بە توانای هاوپەیمانەکانی (بەتایبەت حزبوڵڵای لوبنانی) گەیاندووە، کەوتنی ڕژێمی بەشار ئەسەد لە سووریا، و ئەو لێدانانەی کە حوسییەکانی یەمەن دەکەنە ئامانج. ئەوان پێیان وایە کە ئێران ئەمڕۆ لە هەموو کاتێک زیاتر لاوازە بەهۆی ئەو سزا ئابوورییە توندانەی ئەمریکا بەسەریدا سەپێنراوە، زیادبوونی ئامادەیی سەربازیی ئەمریکا لە ناوچەکە و سەرکەوتنی ئیسرائیل لە ئۆکتۆبەری ٢٠٢٤ لە تێکدانی بەرگرییە ئاسمانییە ستراتیژییەکانی تاران لە ڕێگەی هێرشەکانیەوە. ئەمەش بەو مانایەیە کە شوێنە ئەتۆمی و سەربازییە هەستیارەکان بە ئەگەری زۆر بەرەوڕووی هێرشەکانی داهاتوو دەبنەوە.

ویتکۆف بە ئاماژەدان بە ناکۆکییەکانی ناو ئیدارەی ترەمپ لەسەر ئەم پرسە، لە ١٤ی نیساندا، دوای خولی یەکەمی دانوستانەکان، ڕایگەیاند کە ڕێگە بە ئێران نادەن کە بەردەوام بێت لە پیتاندنی یۆرانیۆم تا ئەو ئاستەی کەپێویستە بۆ بەرنامەیەکی ئاشتیانەی وزەی ئەتۆمی، بە مەرجێک دڵنیا بێت کە مووشەکی بالیستیک پەرەپێنادات کە توانای گەیاندنی چەکی ئەتۆمی هەبێت یان تریگەر بەرهەم بهێنێت کە بتوانێت تەقاندنەوەی بۆمبی ئەتۆمی. بەڵام ڕۆژێک دواتر لێدوانەکەی پاشگەز بوویەوە و جەختی لەوە کردەوە کە “ئێران دەبێت بەرنامەی پیتاندن و چەکی ئەتۆمی خۆی بوەستێنێت و نەهێڵێت”^(٢٠)، بانگەشەیەک کە ئێران بە توندی ڕەتیدەکاتەوە. ڕوبیۆ تەنانەت لەوەش زیاتر دەڕوات و جەخت لەوە دەکاتەوە کە ئێران دەبێت بەپێی هەر ڕێکەوتنێک لەگەڵ ئەمریکا پیتاندنی یۆرانیۆم ڕابگرێت و تەنها ڕێگەی پێدەدرێت “ئەو شتانە هاوردە بکات کە پێویستی پێیەتی بۆ بەرنامەیەکی ئەتۆمی مەدەنی.”^(٢١)

 

تەوەری چوارەم: نا دڵنیایی و ترسی تاران لە ئەمریکا

عەلی خامنەیی ڕێبەری شۆڕشی ئیسلامیی ئێران لە ڕێوڕەسمی یادی یەکەمین ساڵوەگەڕی تیرۆرکردنی ئیبراهیم ڕەئیسی، سەرۆک کۆماری پێشووی ئێران لە ١٩ی گوڵانی ٢٠٢٤ لە تارانی پایتەختی ئێران بەڕێوەچوو، ژمارەیەک لە ڕێبەرانی سیاسی، سەربازی و ئەمنی و هەروەها زانایانی ئایینی ئامادەبوون. ناوبراو لە سەر چەند تەوەرێکی پەیوەست بە مەیدانی و پێشهاتە سیاسییەکانی گۆڕەپانی ئێران قسەی کرد، دیارترینیان دانوستانی هاوبەشی ئەمریکا و ئێران بوو کە هاوکات لەگەڵ بەڕێوەچوونی خولی پێنجەمی دانوستانەکان. ئەم دانوستانانە سەرنج و بەدواداچوونی وردی هەموو بازنەکانی نێودەوڵەتی و ناوچەیی بەخۆیەوە سەرقاڵ کردووە، چاوەڕوانی ئەنجام و کاریگەرییەکانیانن بۆ سەر گشت ئەو پرس و ڕووداوانەی کە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانی عەرەبیدا ڕوودەدەن و کاریگەری و ئاسۆی داهاتوویان لە هەموو ئاستەکاندا کە پەیوەندییان بە بەرژەوەندییە باڵاکانی چەندین وڵاتی جیهانیی و ناوچەیی و عەرەبییەوە هەیە. ڕێبەری  ئیسلامیی ئێران قسەی کرد و هەڵوێستی سیاسی سەبارەت بە ڕەوتی ئەو دیالۆگانەی کە لە خولەکانی دانوستانەکاندا شاهیدی بوون ڕوونکردەوە و وتی: قسەکردن لەسەر ڕێگەنەدان بە ئێران بۆ پیتاندنی یۆرانیۆم هەڵەیەکی گەورەیە و تاران چاوەڕێی مۆڵەتی هیچ کەسێک ناکات.^(٢٢)

 ئەمەش هەڵکشانێکی توندی ڕیتۆریکی ئێرانە لە بەرزترین ئاستی سیاسی وڵاتەوە، ئاماژەیە بۆ دۆخی ناکۆکی لەگەڵ مەرجەکانی ئەمریکا و ئەوەی لە پەیامەکەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا بۆ سەرکردایەتی ئێران سەبارەت بە بەرنامەی ئەتۆمی ئێران و پێویستی کارکردن بۆ واژۆکردنی ڕێکەوتنێکی هەمیشەیی کە گەرەنتی ڕاگرتنی پیتاندنی یۆرانیۆم لەلایەن ئێرانەوە و فڕێدانی ئەو ئاستانەی کە پێی گەیشتووە لە ژێر چاودێریی ئێراندا هاتبوو پشکنەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی یان ناردنی بۆ یەکێک لە وڵاتانی هاوپەیمانی ئێران و  سوود وەرگرتن لە پەیوەندی لەگەڵ ئەمریکا.

هەڵوێستی ئێران ڕەنگدانەوەی سروشتی ئەو سیاسەتەیە کە عەلی خامنەیی گرتویەتیەبەر، بەو پێیەی سەرپەرشتی و بەرپرسیارە لە نەگۆڕەکانی سیاسەتی دەرەوە و پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتانی جیهان، هەروەها لە گرتنەبەری فۆرمولە و ئامرازە بەردەستەکان بۆ پاراستنیان بە شێوەیەک کە ئێران بتوانێت بەرژەوەندییەکانی بپارێزێت و بەرگری لە سیستەمی سیاسی خۆی بکات. هەر بۆیە بەیاننامەکەی عەباس عێراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران لەگەڵ پێشنیارەکانی ڕێبەری ئیسلامیدا هاوڕابوو و پابەند بوو بە بەرگریکردن و پەسەندکردنی لە هەر خولێکی دانوستاندنەکانی داهاتوودا، ئاماژەی بەوەدا کە “ئێران لە کاتی دانوستانە ئەتۆمییەکان ڕووبەڕووی هەڵوێستی تەواو نالۆژیکی ئەمریکی دەبێتەوە، هەروەها پیتاندنی یۆرانیۆم لەلایەن تارانەوە بۆ دانوستان نییە”. ئەمەش بەو مانایەیە کە هیچ ڕێسا و بناغەیەکی تۆکمە نییە کە دانوستانەکان بکاتە فاکتەری سەرەکی و بڕێکی هاوبەش بۆ گەیشتن بە ئەولەویەتەکانی جێگیر کە بەشدارن لە بەهێزکردنی دۆخی کۆدەنگی سیاسی نێوان واشنتۆن و تاران. وەسفکردنی سیاسیی خامنەیی بۆ بارودۆخی ئەمریکا، بە زیادەڕەوی و تووڕەیی سەیرکردنی، سەبارەت بە وەستانی پیتاندنی یۆرانیۆم و جەختکردنەوە لەسەر ئەوەی کە درێژەدان بەو بارودۆخە جگە لە بێمانایی و لێدوانی پووچ هیچی تر نییە، دۆخی پشێوی و لێکنەگەیشتن لە نێوان ئیدارەی ئەمریکا و بەرپرسانی ئێران پشتڕاست دەکاتەوە. هەروەها ئاماژەیە بۆ داهاتوویەکی نادیار سەبارەت بە درێژەی دانوستانەکان و گۆڕانکارییەکی ڕوون لە پێگەی سیاسی ئێران، کە پێشتر لەلایەن عەلی شەمخانی ڕاوێژکاری سیاسی ڕێبەری ئیسلامی ئێرانەوە ڕاگەیەندرابوو، کە وتی: ئێران بەڵێن دەدات کە چەکی ئەتۆمی دروست نەکات و کەڵەکەبووەکەی لە یۆرانیۆمی زۆر پیتێنراو فڕێ بدات و ڕازی دەبێت لەسەر پیتاندنی یۆرانیۆم تەنها بە کەمترین ئاستی پێویست بۆ  بواری مەدەنی و خزەمتگوزارییەکان، و ڕێگە بە پشکنەرە نێودەوڵەتییەکان دەدات سەرپەرشتی پرۆسەکە بکەن.” ^(٢٣)

هاوکات لەگەڵ هەڵگرتنی گەمارۆ ئابوورییەکان و ئازادکردنی سەروەت و سامانە بلۆک کراوەکان و هاوسەنگکردنەوەی پەیوەندییە سیاسییەکانی ئێران لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و ناوچەیی. پێداگری ئێران لەسەر سیاسەتی ناپاکیی خۆی، گەڕانەوەی بۆ سەرەتای ناکۆکی لەگەڵ ئەمریکا، و ڕوون نەبوونەوەی لە پشتیوانیکردنی ئەو دۆخە ئەرێنییەی کە دانوستانەکان پێیەوە دەستیپێکردووە، و پەسەندکردنی فۆرمول و ئامرازە بەردەستەکان بۆ تاوتوێکردنی پرسەکانی پەیوەست بە بەرنامەی ئەتۆمی ئێران و پرسەکانی دیکەی پەیوەست بە هەڵسوکەوتی سیاسی ناوچەیی ئێران، پشتیوانیکردنی لە لایەنە چەکدارەکان و میلیشیاکانی پەیوەست بە سپای پاسدارانی شۆڕشی ئێران، و ئەو وڵاتە بەرنامەی مووشەکی بالیستی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان، بە واتای کردنەوەی ڕێڕەوی نوێ دێت کە ئیدارەی ئەمریکا دەگەڕێنێتەوە بۆ کردەوەی سەربازی هەڕەشەئامێز و ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆ. سیاسەتی ناپاکی و دواخستنی ئێران هێشتا له سەر وادەی نوێی دانوستان لەگەڵ واشنتۆن ڕازی نەبووه . خامنەیی هەوڵ دەدات هەڵوێستی نەگۆڕی دانوستانکاری ئێرانی و پابەندبوونی بە مافەکانی ئێران بۆ پاراستنی ڕێژەی سنوورداری پیتاندنی یۆرانیۆم و هەڵگرتنی سەنتەرفیوجی کارامە کە لە بەرهەمهێنانی مادەی شکاو بۆ چەکی ئەتۆمی کەڵک وەرگرێت و بۆ خەڵکی ئێران نیشان بدات. بۆیە ئەو خولە بەردەوامەکانی دانوستانەکان بە “ناسەرکەوتوو” دەزانێت و کاتێکی گونجاو دێت بۆ ئاشکراکردنی هۆکارەکان لە داهاتوودا. ئەو ڕەتیدەکاتەوە کە ڕێکەوتنێکی هەمیشەیی لەسەر بەرنامەی ئەتۆمی و پرسەکانی دیکە کە سروشتی سیاسی و ئەمنییان هەیە.^(٢٤)

ئیدارەی ئەمریکا بەردەوامە لە داواکردنی ئێران پیتاندنی یۆرانیۆم ڕابگرێت، کە بە وتەی خۆی ڕێگەیەکی پۆتانسێلە بۆ دروستکردنی بۆمبی ئەتۆمی. ڕێگە بە ئێران نادات تەنانەت 1%یش بپیتێنێت، هەر ڕێکەوتنێکی ئەگەری لەگەڵ ئێراندا دەبێت ڕاگرتنی پیتاندنی یۆرانیۆم لەخۆ بگرێت. ئەمەش لەلایەن مارکۆ ڕوبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا لە ١٧ی ئایاری ٢٠٢٥ پشتڕاستکرایەوە، کاتێک وتی، ئێران هەرگیز ناتوانێت خاوەنی چەکی ئەتۆمی بێت و هیوادارین لە ڕێگەی دیپلۆماسییەوە لەگەڵیدا بگەینە ڕێکەوتن، ئێمەش پابەندین بەوەوە. پەرەسەندنی ڕیتۆریکی ئێران کە لە لایەن ڕێبەری ئیسلامیی ئێرانەوە دەربڕدراوە، ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە تاران هێشتا پابەندە بە سیاسەتی نیشاندانی هێز و ڕەتکردنەوەی جێبەجێکردنی مەرجەکانی، کە خامنەیی بە وتنی “ئەوە بێ ئەدەبیی لە ڕادەبەدەر”ی دەربڕیوە و ئێران سیاسەت و ڕێبازی تایبەتی خۆی هەیە. ئەمەش پاڵ بە ئیدارەی ترامپەوە دەنێت بۆ چڕکردنەوەی گفتوگۆکان و بەکارهێنانی سیاسەتی زۆرترین فشار، کە ڕێگری لە گەیشتن بە ئامانجەکانی ئێران دەکات کە بریتین لە هەڵگرتنی گەمارۆ ئابوورییەکان و کەمکردنەوەی ئەو بارگرانییە ئابووری و کۆمەڵایەتییانەی کە بەدەستیەوە دەناڵێنن، کە مەترسی لەسەر بوون و مانەوەی سیستمە سیاسیەکەی دروست دەکەن.^(٢٥)

ئێران بەردەوامە لە پاراستنی هەڵوێستی خۆی بەوەی هەوڵ نادات خاوەنی چەکی ئەتۆمی بێت چونکە قەدەغەیە. بەڵام دەستی کردووە بە گۆڕینی تۆن و ڕێبازی خۆی سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی، هەڕەشەی کشانەوەی لە پەیمانی قەدەغەکردنی بڵاوبوونەوەی چەکی ئەتۆمی دەکات لە وەڵامی هەر هەڵوێست و کردارێکی ئەورووپی یان ئەمریکی. ئێران بیرۆکەی هەڵوەشاندنەوەی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ڕەتدەکاتەوە، چونکە بە هێڵی سووری دەزانێت کە دەستبەرداری نابێت. دانوستانە بەردەوامەکان هەڵوێستی واشنتۆن پشتڕاست دەکەنەوە کە پیتاندنی یۆرانیۆمی قەدەغەیە جگە لەوەی کە بە ڕێگەی ئاشتیانە ڕێگەی پێدراوە. ئەگەرنا مەترسی کردەوەی سەربازی ئەو ڕێباز و میتۆدە دەبێت کە دەتوانرێت وەک فاکتەری فشاری سیاسی بەکاربهێنرێت بۆ گەیشتن بە ڕێکەوتنێکی ئەتۆمی هەمیشەیی.

دەرەنجامێکی ناڕوون!

لە دەرەنجامدا، دوای کۆتاییهاتنی خولی پێنجەمی دانوستانی ناڕاستەوخۆی نێوان ئەمریکا و ئێران لە ڕۆمای پایتەختی ئیتالیا، جارێکی دیکە سەرنجەکان دەچنە سەر هەوڵەکانی سەڵتەنەتی عومان بۆ لێکنزیککردنەوەی دیدگاکان و داوای خولێکی نوێ بە ئامانجی گەیشتن بە ڕێکەوتنی ئەتۆمی. بەڵام بە گوتەی شارەزایانی ئێرانی، بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ئاستەنگە بنەڕەتییانەی کە ڕێگری لە لێکتێگەیشتن لە نێوان تاران و واشنتۆن دەکەن، ئاماژەکان ئاماژەیەکی باش نییە بۆ ڕێکەوتنێکی نزیک.

بەپێی سەرچاوەیەکی نزیک لە تیمی دانوستانکاری ئەتۆمی ئێران بۆ ئاژانسەکانی هەواڵ ئاشکرای کردووە کە لێدوانەکانی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا سەبارەت بە نزیکبوونەوەی ڕێکەوتن لەگەڵ ئێران “ناڕوون و سەرلێشێواون، و هیچ مانایەکی لۆژیکی بۆ ڕێکەوتنێکی ڕاستەقینە هەڵناگرن”. بەگوێرەی ئەو سەرچاوەیە، “ترەمپ باسی لە ئەگەری ڕێکەوتنی لەگەڵ ئێران کردووە، بەڵام ڕایگەیاندووە، بەڵگەنامەیەکی زۆر بەهێزی دەوێت، لەگەڵ پشکنینی توند، ئاماژەی بەوەشکردووە، متمانەی بە کەس نییە و توانای هێنانی پشکنەری هەیە و هەرچی بیەوێت بیبات و هەرچی بیەوێت بیتەقێنێتەوە، بە مەرجێک کەس نەکوژرێت! ئێمە دەتوانین بۆ نموونە تاقیگەیەک بتەقێنینەوە بە مەرجێک کەس لەناوەوە نەبێت”. سەرچاوەکە ئاماژە بۆ ئەوە دەکات بەم ڕێبازە، ترەمپ تەنیا چاودێران بەلاڕێدا نابات، بەڵکو شرۆڤەکارانیش سەرلێشێواو دەکات، هەمووان لە حاڵەتێکی تێنەگەیشتنێکی تەواو لە مانای لێدوانەکانیدا جێدەهێڵێت.

ئەو سەرچاوەیە وای زانی کە لێدوانەکانی ئەم دواییەی ترامپ سەرلێشێواوییەکی ڕوون لە نێوان چارەسەرە دیپلۆماسییەکان و هەڕەشە سەربازییەکان ئاشکرا دەکات و جدیەتی ئەمریکای لە گەڕانەوە بۆ دانوستانە ڕاستەقینەکان دەخاتە ژێر پرسیارەوە ئەگەر قسە و باسە سیاسییەکان بەو شێوەیە ناهاوسەنگ بمێننەوە.

بەدەر لە هەموو ناڕوونییەکان جا چ لەلایەن هەڵوێستی ئەمریکاوە یان ئێرانەوە بێت، هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران و دەستپێکردنی جەنگ لە نێوان هەردوولا ئاڕاستەی دانوستانەکانی بە تەواوی گۆڕی، ئەمەش بووە هۆی وەستاندنی گەڕی دانوستانەکان و بەڕێوەنەچوونی خولی شەشەم. تاران ئەمریکا بە یارمەتیدەر و پاڵپشتیکاری ئیسرائیل لە قەڵەم دەدات و جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە ئەگەر یارمەتی ئەمریکا نەبێت ئیسرائیل ناتوانێت بەو جۆرە هێرش بکات، ئەمە بە فەرمی لەسەر زاری وەزیری دەرەوەی ئێران ڕاگەیەنراوە.

سەرباری وەستاندنی دانوستانەکان، بەڵام لەسەر ئاستی باڵا لەلایەن کۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە ئەو خواستە بەدیدەکرێت کە جارێکی دیکە لەگەڵ ئەمریکا بگەڕێنەوە سەر مێزی دانوستانەکانەوە بەڵام دۆناڵد ترامپ چەند جارێک ڕایگەیاندووە کە ئەوان دەرفەتی باشیان بە تاران دابوو بۆ ئەوەی بگەنە ڕێکەوتن، بەڵام تاران خواستی جدی نەبوو. ئەمە لە کۆبوونەوەی وڵاتانی جی حەوت (G7)دا لەلایەن ترامپەوە جەختی لەسەر کرایەوە کە لە ڕۆژی ١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ لە کەنەدا بەڕێوەچوو. ترامپ لە تویتێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس ڕایگەیاند کە ئێران داوای ڕێکەوتنی کردووە،  بەڵام ئێستا کاتەکەی درەنگ کەوتووە. لەسەر ئاستی وڵاتانی جیهانیش لەوانە تورکیا، ڕووسیا، چەندین وڵاتی دیکەش ڕایانگەیاندووە کە ئەوان ئامادەن بۆ نێوەندگیری نێوان ئێران و ئیسرائیل بە مەبەستی وەستاندنی جەنگ.^(٢٦)

سەرچاوەکان

(1) فاطمة الصمادي. (٢٠١٥). العلاقات الإيرانية – الأمريكية: قطيعة لا تمنع الصفقات، في محمد الأحمري (مقدماً)، العلاقات العربية ـ الإيرانية في منطقة الخليج، منتدى العلاقات العربية والدولية، قطر، ط الأولى، ص125.

(2)Iran: Internal Politics and U.S Policy and Options, Congressional Research Service, March 6, 2019. p20.

(3) أمل حمادة. (٢٠١٤). الصراع المقيد: الشرق الأوسط في التفاعلات الإيرانية – الأمريكية، مجلة السياسة الدولية، العدد 196، مركز الأهرام للدراسات السياسية والاستراتيجية، القاهرة،  ص88.

(4) محمد السعيد عبد المؤمن. (٢٠١٢). العلاقات مع أمريكا بين خامنئي ورفسنجاني، مجلة مختارات إيرانية، العدد 142، مركز الأهرام للدراسات السياسية والاستراتيجية، القاهرة، ص61.

 (5) أحمد الباز. (٢٠١٨). الثورة والحرب تشكيل العلاقات الإيرانية ـ الخليجية، العربي للنشر والتوزيع، القاهرة، ط الأولى، ص144 : 145.

 (6) أحمد الباز. المرجع السابق، ص146.

 (7) أحمد إبراهيم محمود. (٢٠٠٥). البرنامج النووي الإيراني.. آفاق الأزمة بين التسوية الصعبة ومخاطر التصعيد، مركز الأهرام للدراسات السياسية والاستراتيجية، القاهرة، ص87 : 90.

 (8) ياسر عبد الحسين. (٢٠٢٥).السياسة الخارجية الإيرانية, مستقبل السياسة في عهد الرئيس حسن روحاني، شركة المطبوعات للتوزيع والنشر، بيروت، ط الأولى، ص 208 : 210.

(9) Barak Ravid. (19/4/2025). “U.S.-Iran Nuclear Talks Held in Rome as Trump Backs Diplomacy over Strike,” AXIOS, accessed on 31/5/2025, at: https://acr.ps/1L9zSfJ

(10) Parisa Hafezi. (19/4/2025). “Iran, US Task Experts with Framework for a Nuclear Deal after ‘Progress’ in Talks,” Reuters, accessed on 31/5/2025, at: https://acr.ps/1L9zSot

(11) Jon Gambrell. (27/4/2025). “Iran and the US Hold Hours of Expert Talks in Oman over Tehran’s Rapidly Advancing Nuclear Program,” Associated Press, accessed on 5/5/2025, at: https://acr.ps/1L9zRr7

(12) Maximum Pressure Sanctions on Illicit Traders of Iranian Petroleum and Petrochemical Products,” U.S. Department of State, 30/4/2025, accessed on 1/6/2025, at: https://acr.ps/1L9zSpt

(13) عربي نيوز. (2025). تقرير إخباري: اختتام الجولة الرابعة من المحادثات الإيرانية – الأمريكية مع رغبة في التوصل لاتفاق مشرف، 2025-05-12 ، arabic.news.cn، accessed on 1/6/2025, at: https://shorturl.at/zOF63

(14) الجزيزة نت. (2025). تفاؤل إيراني بجولة المحادثات الخامسة مع واشنطن في روما، 23/5/2025، https://shorturl.at/JXHzm accessed on 1/6/2025, at:

(١٥) ایران انترناشنال. (٢٠٢٥). وزير خارجية عُمان يعلن إلغاء الجولة السادسة من المفاوضات بين طهران وواشنطن، ١٤/٦/٢٠٢٥. https://rb.gy/6aivwz accessed on 16/6/2025, at:

(16) David E. Sanger, Farnaz Fassihi & Lara Jakes. (19/4/2025). “In Iran Talks, Trump Is Edging Toward Reviving an Old Deal,” The New York Times, accessed on 1/6/2025, at: https://acr.ps/1L9zRCc

(17) Ron Crissy. (9/4/025). “Nuclear Deal with Iran Only if Follows Libyan Example, PM Says,” Ynet News, accessed on 31/5/2025, at: https://acr.ps/1L9zRWu

(18) Sanger, Fassihi & Jakes. Ibid.

(19) Ibid.

(20) Lazar Berman & Jacob Magid & ToI Staff. (28/4/2025). “Netanyahu: Bad Iran Deal is ‘Worse than no Deal’; Trump: A deal is ‘going to happen’,” Time of Israel, accessed on 29/5/2025, at: https://acr.ps/1L9zS9j

(21)  Ibid.

(22) رسول الحائي . (29.5.2025). المرشد وأميركا.. قراءة في خطابات خامنئي حيال المفاوضات النووية، جزيرة نت، https://shorturl.at/Lh9xR accessed on 29/5/2025, at:

(23) RT العربية. (21/3/2025). خامنئي يحذر أمريكا من التلاعب بإيران، https://shorturl.at/ICcYz accessed on 31/5/2025, at:

(24) قناة التغيير. (2025). حقيقة خوف ايران من أمريكا .. الخفايا الكاملة يكشفها خبير للتغيير، https://www.youtube.com/watch?v=F-3469FCCk8 accessed on 31/5/2025, at:

(25) كردستان 24. (16.5.2025). وزير الخارجية الامريكية: ايران على أعتاب امتلاك سلاح نووي ولن نسمح بذلك، https://shorturl.at/8qobb accessed on 30/5/2025, at:

(26) جزيرة نت. (2025). انطلاق قمة السبع وترامب يرفض بيانا يدعو إيران وإسرائيل لخفض التصعيد، 16/6/2025.  https://rb.gy/i63o2a accessed on 16/6/2025, at: