م.ی.ئەیوب ظاهر توفیق/ توێژەری دەرەکی، هەڵەبجە       [email protected]

وشە کلیلییەکان: چین، ئێران، پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان، سیاسەتی چاکسازیی و کرانەوە.

https://doi.org/10.31271/jopss.10122

مجلة الدراسات السياسية و الأمنية     [ 63 ]     المجلد (الثامن) العدد (الأول) آذار 2025

 

پوختە

ئێران و چین پەیوەندییەکی مێژوویی قووڵیان هەیە، مێژووی شەڕ و پێکدادانیان نییە و دووچاری ئەزموونی سەرکۆنەکاری نیوکۆلۆنیالیزم بوون. سیاسەتی چاکسازیی و کرانەوەی چین کە لە ساڵی ١٩٧٨ دەستیپێکرد، وەرچەرخانێکی بەرچاوی لە پێشکەوتنی ئابووریی و دیپلۆماسی چیندا دروستکرد. لەم ماوەیەدا زنجیرەیەک چاکسازیی ئابووریی بە ئامانجی ئازادکردنی بازاڕەکەی و پەیوەندیکردن لەگەڵ کۆمەڵگەی جیهانی، لێکەوتەی دوور مەودای لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانی چین هەبوو، لەوانەش پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی لەگەڵ ئێران. بۆ تێگەیشتن لە سروشتی پەیوەندییەکانی نێوان چین و ئێران و کاریگەریی سیاسەتی چاکسازیی و کرانەوەی چین لەسەر ئەو پەیوەندییانە، سوود لە میتۆدی شیکاریی و وەسفی وەرگیراوە. ئەم توێژینەوە دەیەوێت بەدوای وەڵامی ئەو پرسیارەدا بگەڕێت کە ئایا سروشتی پەیوەندیەکانی چین و ئێران لەسەردەمی ڕیفۆرم وکرانەوەدا چۆن بوون؟ ئەو پاڵنەرانە چین، کە وای کردووە هەردولا لەیەک نزیک بنەوە؟ ئامانجی ئەم توێژینەوەیە دەرخستنی کاریگەریی سیاسەتی چاکسازیی و کرانەوەی چینە لە ساڵانی ۱۹۷۸ بۆ ۱۹۹۲ لەسەر پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئێران. هەروەها پەیوەندییە سەرەکییەکان و ئاڵوگۆڕی ئابووریی و کولتوریی و تەکنۆلۆژی و پێشکەوتنە سیاسییەکان ڕووندەکاتەوە کە هۆکاری بەرەوپێشچونی هەردو ووڵاتن، هاوکات ئەو فاکتەرانە شیدەکاتەوە کە کاریگەرییان لەسەر پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانى نێوانيان هەبووە.

ملخص

العلاقات الصينية الإيرانية خلال حقبة سياسة الإصلاح والانفتاح (1978-1992)

تربط إيران والصين علاقات تاريخية عميقة؛ فلم يسبق بينهما أي حروب، وقد واجهتا إدانة الاستعمار الجديد. شكلت سياسة الإصلاح والانفتاح الصينية، التي بدأت عام ١٩٧٨، نقطة تحول في التطور الاقتصادي والدبلوماسي للصين. خلال هذه الفترة، كان لسلسلة من الإصلاحات الاقتصادية التي هدفت إلى تحرير سوقها والانخراط مع المجتمع الدولي، عواقب بعيدة المدى على علاقات الصين الدولية، بما في ذلك علاقاتها الدبلوماسية مع إيران. لفهم طبيعة العلاقات الصينية الإيرانية وتأثير سياسات الإصلاح والانفتاح الصينية عليها، استُخدم في هذه الدراسة المنهجان التحليلي والوصفي. وتسعى الدراسة إلى الإجابة على تساؤلات منها: ما طبيعة العلاقات الصينية الإيرانية خلال فترة الإصلاح والانفتاح؟ ما هي الدوافع التي قرّبت الجانبين؟ وعليه تهدف الدراسة إلى بيان تأثير سياسات الإصلاح والانفتاح الصينية على علاقاتها مع إيران خلال الفترة من عام ١٩٧٨ إلى عام ١٩٩٢. كما ناقشت الدراسة أهم التطورات في العلاقات الاقتصادية والثقافية والتكنولوجية والسياسية التي تُفسر أسباب تطور كلا البلدين. كما تُحلل الدراسة العوامل التي أثرت على العلاقات الثنائية.

 

Abstract

China-Iran Relations during the Reform and Opening Up Policy (1978-1992)

Iran and China have deep historical ties; no history of war and have experienced the condemnation of neo-colonialism. China’s policy of reform and opening up, which began in 1978, marked a turning point in China’s economic and diplomatic development.  During this period, a series of economic reforms aimed at liberalizing its market and engaging with the international community, had far-reaching consequences for China’s international relations, including its diplomatic relations with Iran. To understand the nature of China-Iran relations and the impact of China’s reform and opening policies on these relations, the analytical and descriptive methods are used. This study seeks to answer the question of what was the nature of China-Iran relations during the reform and opening up? What are the motives that have brought the two sides closer together? The aim of this study is to examine the impact of China’s reform and opening-up policies on its relations with Iran from 1978 to 1992. They also discussed the main relations, economic, cultural, technological and political developments that explain the reasons for the development of both countries. It analyzes the factors that affected bilateral relations.

سەرچاوەکان

یەکەم – سەرچاوەی کوردی:

1. مەحمود ،هۆشمەند عطا (٢٠٢٣): ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پەیوەندییەکانی چین و وویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا ( ١٩٩٣-٢٠١٣) ئێران وعیراق وەک نمونە ، تێزی دکتۆرا ( بڵاو نەکراوە )، زانکۆی سلێمانی ، کۆلێژی زانستە مرۆڤایەتیەکان ، بەشێ مێژوو.

 

دووەم – سەرچاوەی فارسی:

2. الهام ملک زادە(پاییز و زمستان ١٣٩٥):، ڕوایت اسنادی ڕوابط فرهنگى ایران و چین در دورە پهلوى، فصلنامەى تاریخ ڕوابط خارجی، دورە ١٧، شماره پیاپى ٦٨ و ٦٩،.
3. پورنجفی ،وجیهە سادات ، شهروز شریعتى(پاییز ١٣٩٤): طرفیت استراتژیک ایران در دکترین خیزش صلح امیز چین، فصلنامە ژئوپلتیک، سال یازدهم، شمارە سوم .
4. خانى ،الهام حسین خانى و ڕضا شیرزادی(٢٠٠٩): مدیریت جهانى شدن: مطالعە موردی چین در سالهاى (١٩٩٠-٢٠٠٨)، فصلنامەى تخصصى علوم سیاسی، شماره نهم .
5. دستگردی ،زهرا وجدی و حسین صالحیان دهکردی(١٣٩٧): بررسى حضور چین در خلیج فارس از منظر سیاسی و اقتصادی با تاکید بر ڕوابط چین و ایران، وجدی دستگردی، همایش جامعه علمی ایرانیان مقیم چین، بررسی فرایندها و دستاوردهای توسعه در چین،
6. ڕوشن چشم, حامد, محسن دیانت, عادل خانی, و عادل(٢٠١٨): “تبیین جایگاه فرهنگ در ڕوابط ایران و چین.” فصلنامه مطالعات سیاسی 10, شمارە٣٨،.
7. سلطانى ،علیرضا ، حسن سلیمانى(خرداد ١٣٩٣): جایگاه نظام ڕهبری چین در تداوم فرایند توسعە در عرصەى داخلی و بین المللی از سال ١٩٧٩ تا اکنون، پژوهشنامەى ڕوابط بین الملل، دورەى ٧، شمارە ٢، دورە ٣٨، شماره٤،
8. شریعتى نیا ،محسن (بهار ١٣٩٩): ڕوابط فرهنگى ایران و چین، گذار از مثلث ڕمانتیک بە پیوند پایدار، فصلنامەى علمى ڕهیافتهاى سیاسى و بین المللی، دورە ١١، شماره٣ (پیاپى٦١)،
9. شیرخانى ،محمدعلى و بهرام امیراحمدیان و ڕوح اله صالحی دولت آباد(اسفند ١٣٩٥): ابتکار جاده ابریشم جدید چین (اهداف، موانع و چالشها)، دوره ٩، شماره ٣٦،.
10. شیرخانى، محمدعلى ،اکبر مهدى زادە (زمستان١٣٨٧): عمل­گرایی در سیاست خارجی و گسترش ڕوابط اقتصادی ایران و چین (١٩٩٩- ١٩٧٩)، فصلنامەى سیاست، مجلەى دانشکدەى حقوق و علوم سیاسى، دورە ٣٨، شماره٤.
11. صادقى، سید شمس الدین ، کامران لطفی(تابستان ١٣٩٤): تحلیل ماهیت همکاری روابط جمهورى اسلامى ایران و چین (١٣٩٤-١٣٦٨)، فصلنامە روابط خارجی، سال هفتم، شماره دوم،.
12. صالحی ،سید جواد ، فریبرز ارغوانى پیرسلامى(بهار ١٣٩٤): سیاست کنش متوازن چین و برنامەى هستەای ایران، فصلنامەى علمی پژوهشى سیاست جهانى، دورە چهارم، شماره اول.
13. فراهانى ,اسماعیل نودە و دیگران ( ١٤٠١) : ایران چین افق گشایی کمربند-راە، فصلنامە مطالعات ڕاهبردی فرهنگ، دوره ٢، شماره ١، خرداد  .
14. قنبرلو ،عبداله (تابستان ١٣٨٩): مناسبات اقتصادی امریکا- چین و اثار أن بر امنیت ملى ایران، فصلنامەى مطالعات ڕاهبردى، سال سیزدهم، شماره دوم.
15. متقى ، افشین ، مصیب قرەبیگی(بهار وتابستان ١٣٩٣): جایگاه استراتژیک خلیج فارس در سیاست خارجى چین، پژوهشنامەى سیاست بین الملل، سال دوم، شماره دوم،.

سێیەم – سەرچاوەی ئینگلیزی:

16. Azad, Shirzad(2017:)Iran and China: A new approach to their bilateral relations,Lanham, Rowman & Littlefield.
17. Carter, H. and Ehteshami, A. eds., (2004): The Middle East’s Relations with Asia and Russia,London, RoutledgeCurzon.
18. Davis,et al (2012):China-Iran: A limited partnership. US-China Economic and Security Review Commission,united States, CENTRA Technology, Inc.
19. Hickey ,Dennis van Vranken (1990): Asian Affairs: An American Review, Taylor & Francis, Ltd.,vol.17.No 1.
20. Gentry, J.B.( 2005):The Dragon and the Magi: Burgeoning Sino-Iranian relations in the 21st century. In The China and Eurasia Forum Quarterly (Vol. 3, No. 3, pp. 114-115).
21. Hameed, R., (2010): Sino-Iran Relations Current Developments and Future Scenario. Policy perspectives.
22. Huwaidin, Mohamed Bin(2002): China’s Relations with Arabia and the Gulf 1949-1999,USA, Routledge.
23. Liu, J. and Wu, L.( 2010) :Key issues in China-Iran relations. Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia), 4(1).
24. Dorraj, M. and Currier, C.L.( 2008):Lubricated with oil: Iran‐China relations in a changing world. Middle East Policy, 15(2).
25. Helmy Nadia(Fall 2013): Chinese Scholarship on Iran and the Middle East,Iranian Review of Foreign Affairs, Vol. 4, No. 3.
26. Patricia et al(2022):”Circumventing Sanctions: The Impact of Sino-Iranian Relations On Iran Within The Middle-East Power Constellation (Case Study of Iran-Israel Proxy War in Syria),” Jurnal Sentris 3, no. 2.
27. Grimmett ,Richard F(May 9, 1988): CRS Report for Congress: Trends in Conventional Arms Transfers to the Third World by Major Supplier, 1980–1987 (Washington, DC: Congressional Research Service, Library of Congress.
28. Shariatinia, Mohsen.( 2011): Iran-China Relations: An overview of critical factors. Iranian Review of Foreign Affairs, 1(4), pp.57-85.
29. Sabir, Sehar, and Muhammad Ijaz Latif (2020): “Sino-Iranian Strategic Partnership: Prospects and Challenges.” Journal of Business and Social Review in Emerging Economies 6, no. 3
30. Scobell, A. and Nader, A (2016):China in the Middle East: The wary dragon. RAND corporation.
31. Xiong, Q. (2023): International Exchanges and Cultural Communication in Chinese History. Lecture Notes on History, 5(1).
32. Yellinek, R., (2022). Soft power and SPPD in China Iran relationship. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 24(5).
33. Zoubir, Y.H. ed.(2023) :Routledge Companion to China and the Middle East and North Africa. Taylor & Francis.
34. Harlod, Scott & NaderAlireza(2012):china and Iran,Economic,Political,and Military Relations,occasional paper,Center for Middle East Public policy ,International programe at RAND ,RAND cooperation .

Full Text